Page 3 - Türk Kültür ve Medeniyet Tarihi 11 | 3.Ünite

Türklerde Hukuk

örnekler mevcuttur. İç Oğuz’un Dış Oğuz’a asi olduğu on ikinci hikâyede, törene davet edilme-
yen İç Oğuz beylerinin isyanı anlatılarak töreye uyulmazsa huzurun olmayacağı mesajı verilmek-
tedir. Bu metne göre töre, devlet düzeninin sağlanması anlamına gelmektedir. Dede Korkut Hi-
kayelerindeki “Baba malından ne fayda, başta devlet olmasa. Devletsiz şerrinden Allah korusun
hanım sizi.” ifadeleri devlet düzeninde törenin önemine birer örnektir.
Orhun Yazıtları’nda geçen “Töre gereğince amcam tahta oturdu.”, “Ey Türk bodunu, devle-
tini ve töreni kim bozabilir?” ve “O (İlteriş) atalarının töresine göre bodunu teşkilatlandırdı.” gibi
sözler, törenin hem toplum hem de devlet açısından önemini göstermektedir.
Türk töresi; kağanın oluşturduğu töreler, kurultayda oluşturulan töreler ve toplum içerisin-
de zamanla ortaya çıkan örf ve âdetlerden oluşan töreler olmak üzere üç şekilde oluşturulmuştur.

TÜRK TÖRESİ

Kağanın Oluşturduğu Töreler
Türkler, kağanın kanun koyma gücünü Gök Tanrı’dan aldığına inanırlardı. Oğuz Kağan Destanı’n-
da “...başınıza geçip sana yolu (töreyi) gösteririm.” denilmektedir. Oğuz Kağan’ın ok ve yayı üçe
bölüp oğulları arasında paylaştırması ve ülke yönetimini bu şekilde tanzim etmesi, Bilge Kağan’ın;
“Ben tahta çıktıktan sonra bunca önemli yasayı dünyanın dört yanındaki halka verdim.” ve “Ben
kendim kağan oturduğum için Türk milletini yoksul kılmadım. İli töreyi çok iyi kazandım.” gibi
sözleri, Türklerde kağanın yasa koyduğunu ve töreyi düzenlediğini gösterir.

Kurultayda Oluşturulan Töreler
Kurultayda alınan kararlar da Türkler tarafından töre olarak kabul edilirdi. Bu durum Orhun
Yazıtları’nda; “Beyler de ulusu da birbirine uygun imişler. O yüzden ülkeyi koruyarak yasalar
düzenlemişler.” şeklinde ifade edilmektedir.

Toplum İçerisinde Zamanla Ortaya Çıkan Örf ve Âdetlerden Oluşan Töreler (Yosun)
Zaman içerisinde ortaya çıkan bu töreler kağan tarafından kabul edildikten sonra uygulanabilir-
di. Türklerde aile hukuku, miras ve ahlak konularındaki töreler bu şekilde oluşmuş, aile düzeni
de belli kaidelerle belirlenmiştir.

Türklerde zamanla oluşan bu töreler mutlaka adalet ilkesine uygun olmak zorundaydı. İs-
lam öncesi Türk töresini de yansıtan Yusuf Has Hâcip, Kutadgu Bilig adlı eserinde devlet yö-
netimini üç ayağı olan bir tahta benzetmiş, bu ayaklardan birinin doğruluk ve adalet olduğunu
söylemiştir. Yine bu eserde “Beylik çok iyi bir şeydir. Fakat beylikten daha iyi olan da kanundur
ve onu uygulamak lazımdır.” denilmiştir.
Türklerde adalet ilkesinin gereği olarak herkes töreye göre eşitti. Liyakat sahibi kişiler dev-
letin önemli mevkilerinde görev alırdı.
Türk töresi dinamik bir yapıya sahip olduğu için töreler koşullar ve imkânlara göre deği-
şebilirdi. Ancak törelerde değişmeyen hükümler de vardı. Kutadgu Bilig’de törenin değişmeyen
hükümleri; könilik (adalet), uzluk (iyilik), tüzlük (eşitlik) ve kişilik (insanlık) olarak belirtilmiştir.
Türklerde devlet kuran veya tahta çıkan kağanın ilk işi, atalarından kalan töreyi düzenle-
yip yürürlüğe koymaktı. Devletin başı olan kağan aynı zamanda adalet teşkilatının da başıydı.
Kağan, şahsına ve devlete karşı işlenmiş suçlarda bizzat yargıda bulunabilirdi. Örnek olarak
Avrupa Hun Devleti hükümdarı Attila, kendisine suikast düzenleyen Bizans elçisini devlet adına
kendisi sorgulamıştır.

SORU
Töre, ilk Türk devletlerinde yazılı olmayan hukuk kurallarıdır. Günümüzde yazılı ana-
yasası olmayan demokratik ülkeler var mıdır?

103