Page 73 - Uluslararası İlişkiler

ÜNİTE
ULUSLARARASI ÖRGÜTLER 5

ULUSLARARASI ÖRGÜTLERİN TEMEL ÖZELLİKLERİ VE TÜRLERİ

HAZIRLIK ÇALIŞMASI

1. Üye sayısı elliden fazla olan uluslararası örgütlere örnekler veriniz.
2. Bildiğiniz sivil toplum örgütlerine örnekler veriniz.

I. ve II. Dünya savaşlarında milyonlarca insanın hayatını kaybetmesi, yüz binlerce insanın sakat
kalması ve yaşam koşullarının zorlaşması sorunların çözümünde savaşların çare olmadığını düşünen
aktörlerin sayısının artmasına neden olmuştur. Bu koşullar altında sorunları iş birliği ile çözmeyi he-
def eyen devlet dışı aktörler, ön plana çıkmaya başlamıştır. Devlet dışı aktörlerden üyeliği, faaliyetleri
ve kapsamı uluslararası olan örgütlenmeler, özellikle 1950’li yıllardan itibaren önem kazanmıştır. Bu
örgütlenmeler, hükûmetler arası uluslararası örgütler ve uluslararası hükûmet dışı örgütler olmak üzere
ikiye ayrılır.
A. HÜKÛMETLER ARASI ULUSLARARASI ÖRGÜTLER

ANAHTAR SÖZCÜKLER

AB, adaylık, AET, AGİK, AGİT, AİHM, AİHS, AKKA, APEC, BM, Cemiyeti Akvam, DTÖ, Dünya
Bankası, FAO, GATT, gözlemci statüsü, ILO, IMF, İKÖ, KEİ, NATO, OECD, OPEC, oy birliği, oy
çokluğu, Varşova Paktı, WHO, uluslararası örgüt, UNDP, UNEP, UNESCO, UNHCR, UNICEF, üyelik

Uluslararası örgütler en az iki veya daha fazla devletin bir araya gelerek yaptıkları antlaşma ile
kurulur ve üyeleri yalnızca devletler ya da diğer uluslararası örgütler olabilir. Bu örgütlerin faaliyet alan-
ları, yapısı, karar ve yürütme organları, işleyiş biçimleri söz konusu antlaşma ile belirlenir. Uluslararası
örgütlerin ortaya çıkış amaçları arasında güvenlik, askerî, ekonomik, siyasi ve kültürel nedenler yer
almaktadır. Devletler tarafından kuruldukları için amaçları, yetkileri ve mali kaynakları kurucu devletler
tarafından belirlenir.
Hükûmetler arası uluslararası örgütlerin II. Dünya Savaşı’ndan sonra etkileri daha da artmıştır.
Bunun en önemli sebebi siyasi, askerî ve ekonomik alanda devletlerin karşılaştığı sorunların barışçıl
yollarla çözülmek istenmesidir. Soğuk Savaş sonrasında uluslararası örgütler uluslararası ilişkileri şe-
killendiren temel aktörler arasında yer almaya devam etmiştir. Özellikle küreselleşme süreciyle birlikte
uluslararası örgütlenmelerin etki alanları genişlemiştir. Bu süreç içinde üç ayrı gelişme ortaya çıkmıştır:
Devletler arasındaki uyum ve iş birliği artmıştır.
Devletler, bu örgütlerdeki etkinliklerini artırmıştır.
Bu örgütler, birer uluslararası aktör olarak uluslararası sistemde etkinliklerini artırmışlardır.
Modern devletler, artan ve çeşitlenen gereksinmelerini tek başlarına karşılayamamaktadır. Bu ne-
denle devletlerin ya da toplumların çeşitli gereksinimleri doğrultusunda örgütlenmeler ortaya çıkmıştır.
Devletler, uluslararası örgütleri kurarlarken gönüllü olarak bazı haklarını bu örgütlere devrederler.
Ancak kurulan uluslararası örgütün görev tanımı ve f nansmanı yine bu üye devletlerin denetimindedir.

Hükûmetler arası ve hükûmetler dışı (Sivil toplum ör- Aklınızda Bulunsun
gütleri) olarak sınıf andırılan uluslararası örgütler, amaçlarına Avrupa’da uyum ve denge sistemi-
yönelik askerî, siyasi, sosyal ve ekonomik örgütler olmak üze- nin temel esaslarının belirlendiği
re gruplandırılmaktadır (Tablo 5.1). Ayrıca uluslararası hukuk 1815 Viyana Kongresi’nden son-
çerçevesinde kapsadıkları ülkeler, işlevleri, organizasyon ya- ra uluslararası örgütlerin kurulma
pıları ve üyelik şartları gibi özellikleri dikkate alınarak çeşitli süreci başlamıştır. Bu dönemde
ölçütlere göre de sınıf andırılmaktadır. Bunlardan biri coğraf oluşturulan ve Ren Nehri’nin kulla-
kriter esas alınarak yapılan sınıf andırmada hükûmetler arası nımına yönelik kuralları içeren Ren
uluslararası örgütler (Global örgütler, evrensel örgütler ve böl- Nehri Komisyonu (1825) uluslara-
gesel örgütler), diğeri ise örgütün amacı ve fonksiyonları (tek rası örgütlenmelerin ilk örneği ola-
amaçlı örgütler ve çok amaçlı örgütler) esas alınarak yapılan rak kabul edilir.
sınıf andırmadır.

73