Page 9 - Biyoloji 11 | 1. Ünite

Kalp kası, kalbin içinde bulunan oksijenden doğrudan yararlanamaz. Aorttan dallanan koroner arter
damarlar kalbi besleyen damarlardır. Kalbin pompaladığı tüm kanın yaklaşık %10’u kalbin beslenmesi için
kullanılır. Kalple pompalanan kan, damarlar sayesinde vücutta kapalı bir sistem içinde dolaşır. Dokular ile
kan arasındaki iki yönlü difüzyonla maddeler gerekli yerlere taşınır.
Atardamar ve toplardamar üç katmanlı bir duvar yapısına sahiptir. En dışta kollajen ve elastik liflerden
oluşmuş bir bağ doku bulunur. Ortada elastik lifler ve düz kaslar içeren orta tabaka vardır. En içte ise yassı
epitel hücrelerinden oluşan endotel bulunur (Görsel 1.4.6).

Atardamarlar Kılcal Damarlar
Kalpten çıkan oksijence zengin olan kanı doku Atardamarlar ile toplardamarlar arasında
ve organlara taşır. Atardamarlar genellikle kan bulunan, doku ve organları besleyen damar-
sağladığı organa göre adlandırılır. Örneğin böbre- lardır. Sadece endotel tabakadan oluşmuştur.
ğe kan getiren damara böbrek atardamarı, akciğe- İki yönlü difüzyonla madde alışverişi bu da-
re kan getiren damara akciğer atardamarı denir. marlarla sağlanır. Kan akış hızı diğer damarla-
Atardamarlarda kan basıncı diğer damarlara ra göre yavaştır. Bir kılcal damarın enine kesit
göre daha yüksektir. Yüksek basınçtan zarar gör- alanı yaklaşık bir atardamardan 500 kat, bir
memesi için düz kas tabakasında fazlaca elastik toplardamardan 600 kat daha küçüktür. Bir
lif bulunur. Kan atardamarlarda kalpten çıkarken atardamar, çok sayıda kılcal damara dallan-
oluşan basıncın etkisiyle vücutta taşınır. dığından kılcal damarların enine kesitlerinin
toplam alanları, atardamarlara ve toplarda-
marlara göre daha büyüktür. Kılcal damarlar
diğer damarlardan daha fazla yüzey alanına
Endotel sahiptir.
tabaka

Toplardamarlar
Doku ve organlardan aldığı kanı kal-
be taşıyan damarlardır. Kapı toplardamarı,
kanı kalbe değil karaciğere iletir. Toplarda-
marlarda elastiki lifler ve düz kas miktarı
atardamarlardan daha azdır. Toplardamarın
çapı atardamarlardan daha büyüktür. Kan
akış hızı yavaştır. Genellikle çıktığı doku adı
ya da organ adıyla isimlendirilirler. Örneğin
böbrekten çıkan kan böbrek toplardamarıy-
la taşınır. Çapı 1 mm’den büyük olan toplar-
damarlarda genellikle kapakçıklar bulunur.
Vücudun kalpten aşağıda olan bölümlerinde
Kapakçıklar kan, bu kapakçıklar sayesinde geriye kaçma-
dan tek yönlü taşınır. İskelet kaslarının kasılıp
gevşemesi, kalpteki kulakçıkların gevşeme-
Endotel tabaka siyle oluşan negatif basınç, göğüs kafesindeki
basınç değişmeleri ve atardamarlara pompa-
Düz kas lanan kanın itilmesi kanın toplardamarlarda
taşınmasında etkilidir. Kan, kalp seviyesinin
Bağ doku üstündeki toplardamarlarda yer çekiminden
dolayı kalbe geri döndüğü için bu toplarda-
Görsel 1.4.6: Damarların yapısı marlarda kapakçık bulunmaz.
113