Page 20 - Biyoloji 11 | 1. Ünite

İNSAN FİZYOLOJİSİ
Çevresel Sinir Sistemi

Çevresel sinir sistemi, beyin ve omurilikten çıkan sinirlerden ve bunlarla bağlantılı gangliyonlardan olu-
şur. Çevresel sinir sistemi duyu nöronları ve motor nöronları içerir. Beyinden çıkan on iki çift beyin siniri;
baş bölgesindeki duyu organlarına, kaslara, bezlere ve gövdenin üst kısmında yer alan organlara gider. 10.
beyin siniri olan vagus siniri; karın ve göğüs boşluğundaki kalp, akciğer, pankreas, bağırsak, mide gibi or-
ganların çalışmasını kontrol eder.
Omurilikten çıkan sinirler otuz bir çifttir. Omuriliğin arka kökünden duyu siniri girer, ön kökünden
motor sinir çıkar. Bu sinirler omurlar arasında birleşerek karma sinirleri oluşturur.
Çevresel sinir sisteminin motor nöronları görev ve işleyiş bakımından somatik ve otonom sinir sistemi
olarak iki bölümde incelenir.

Otonom Sinir Sistemi: Beyin ve omurilikten çıkarak düz kasa, kalp kasına ve bezlere giden motor nöron-
lar otonom sinir sistemini oluşturur ve homeostasiyi sağlar. Otonom sinir sistemi dolaşım, boşaltım ve
endokrin sistem organlarını kontrol eder.

Somatik Sinir Sistemi: İskelet kaslarına giden miyelinli motor nöronlardan oluşur. Bu nöronların gövde-
leri beyinde ve omuriliktedir. Aksonlar, merkezî sinir sisteminde beyin ve omurilikten ayrıldıktan sonra
iskelet kaslarına ulaşır. Somatik sinirler sayesinde yürüme, koşma, merdiven çıkma, yazı yazma, resim
çizme gibi faaliyetler gerçekleşir.

Travmatik beyin hasarı, kafanın ani ve şiddetli bir şekilde bir nesneye çarpmasıyla beyin
dokusunda oluşan yaralanmadır. Daha çok trafik kazalarında görülen bu travmaya düşme ve iş
kazaları da neden olabilir.
Travmatik beyin hasarı, beyindeki hasar gören bölgenin genişliğine ve belirtilerine göre
hafif, orta ve şiddetli olarak derecelendirilir. Hafif düzey hasarlarda bilinç kaybı olmayabilir ya
da birkaç dakikalık kısa süreli bir bilinç kaybı olabilir. Baş ağrısı, baş dönmesi, bulanık görme ya
da göz yorgunluğu, kulak çınlaması, bitkinlik, hafıza, konsantrasyon, dikkat ve düşünmeyle ilgili
sorunlar yaşanabilir. Hafif kafa travması geçiren çoğu insan iyileşebilmektedir. Orta ya da şid-
OKU DEĞERLENDİR
detli hasarlarda yutma güçlüğü, yürümede, dengede, koordinasyonda, koku almada, bellekte
ve konuşmada anlaşılmazlık, huzursuzluk, endişe gibi durumlar da gözlenebilmektedir. Konuş-
ma ve dil alanları çoğunlukla ön lobun zarar görmesine bağlı ortaya çıkmaktadır. Bu sorunlar
kişiden kişiye değişmektedir.
Travmatik beyin hasarı geçiren kişilere öncelikle tıbbi müdahale gerekmektedir. Beyne
ve vücudun geri kalanına oksijen desteği ve yeterli kan akışını sağlamak, kan basıncını kontrol
etmek önceliklidir. Röntgen, tomografi, MR gibi görüntüleme teknikleri hastanın tanı ve teda-
visinin belirlenmesinde oldukça önemlidir. Hasarın görüntülenmesi ve tanılanması sonrasında
gerekli tıbbi ve cerrahi müdahaleler yapılmaktadır.
Travmatik beyin hasarı geçiren bireyde

A) Konuşma, karar verme, konsantrasyon sorunları ortaya çıkmışsa beynin hangi
lobu zarar görmüş olabilir?
B) Tat ve koku alma sorunları ile işitme ve öğrenme sorunları yaşayan bireylerde
beynin hangi lobları zarar görmüş olabilir?
C) Baş ağrısı, kulak çınlaması, bulanık görme gibi sorunlar yaşayan bir birey, hangi
düzeyde beyin hasarı geçirmiş olabilir?

32