Page 49 - Biyoloji 12 | 3.Ünite

Tozlaşma

Çiçekli bitkilerde polenlerin çoğunun dişicik tepesine ulaşması canlı ya
da cansız tozlaştırıcılar aracılığıyla gerçekleşir. Çiçekte bulunan erkek
organın başçığındaki polen gelişimi tamamlandıktan sonra polen kese-
si patlar. Patlamayla açığa çıkan polenlerin rüzgâr, su, böcek, yarasa,
kuş gibi etkenlerle dişi organın tepeciğine taşınmasına tozlaşma denir
(Görsel 3.84 a, b, c). İnsan eliyle yapılan tozlaşma ise suni tozlaş-
ma olarak adlandırılır. Rüzgârla tozlaşan bitkilerde çok sayıda polen
a
üretilir. Bu bitkilerin çiçekleri genellikle gösterişsiz ve küçük yapıdadır.
Polen sayısının çok olması, rastgele tozlaşmayı kolaylaştırır. Örneğin
buğday, ceviz, çam, kavak, söğüt, meşe ve çimlerde rüzgârla tozlaşma
görülür. Suyla tozlaşan bitkilerin polenlerinde hava boşlukları bulunur.
Bu boşluklar sayesinde polenler suya batmadan daha kolay taşınır.

Çiçekli bitkilerin büyük bir kısmında tozlaşma; böcek, kuş ve yarasa
gibi diğer tozlaştırıcı hayvanlarla gerçekleşir. Bu bitkilerin çiçekleri; sal-
gıladıkları değişik kokularla, ürettikleri bal özü gibi maddelerle, parlak
ve güzel renkleriyle, tozlaştırıcı hayvanları kendine çeker. Örneğin bal
b
arıları beslenmek için polen ve bal özüne gereksinim duyar, bitkiler
ise polenlerini yaymak için bir dölleyiciye ihtiyaç duyar. Bal arıları ile
tozlaşan bitkiler, hoş ve tatlı kokular salarak arıları kendilerine çeker.
Güve ve yarasalarla tozlaşan çiçekler, çoğunlukla beyaz ya da sarı
renkli ve hoş kokuludur. Güveler ve yarasalar, gece aktif olduğu için bu
çiçekler de gece açar. Bitkilerde tozlaşmayı kolaylaştırıcı bu özellikler
tozlaşmayı artırmak için geliştirilmiş adaptasyonlardır. Bitkilerde toz-
laşma iki şekilde gerçekleşir. Bir çiçekte bulunan polenin aynı çiçeğin
dişi organının tepeciğine ulaşması ile gerçekleşen tozlaşmaya ken-
di kendine tozlaşma denir (Görsel 3.85). Bitkide bu şekilde tozlaş-
ma oluşabilmesi için erkek ve dişi gametlerin üretiminin aynı zamana c
rastlaması gerekir. Bu tür bitkilerin çoğunda kendi kendini döllemeyi
Görsel 3.84: Çiçeklerin tozlaşmasını sağ-
önleyen çeşitli uyumlar gelişmiştir. Örneğin bu bitkilerde dişi ve erkek
layan faktörler a) kuş, b) rüzgâr, c) arı
üreme hücreleri farklı zamanlarda oluşturulur. Bu durum farklı ebevey-
nlerden gelen üreme hücrelerinin birleşmesini sağlar ve daha fazla ge-
netik çeşitlilik ortaya çıkar. Bir çiçeğin dişi organının tepeciğine kendi
türünden başka bir bitkiye ait polenlerin gelmesiyle gerçekleşen toz-
laşmaya çapraz tozlaşma denir (Görsel 3.86). Çapraz tozlaşma, aynı
türün farklı bireyleri arasında gerçekleştiği için genetik çeşitlilik artar.
Genetik çeşitliliğin artması, değişen ortam koşullarına daha dayanıklı
bireylerin oluşmasını sağlar.

Görsel 3.85: Kendi kendine tozlaşma Görsel 3.86: Çapraz tozlaşma

BİTKİ 177
BİYOLOJİSİ