Page 57 - Coğrafya 9 | 1.Ünite

1. ÜNİTE || DOĞAL SİSTEMLER

Basınç ve Rüzgârlar

Basınç

BİLGİ KUTUSU
Yer çekiminin etkisiyle dünya yüzeyindeki katı, sıvı ve gaz hâlin-
de bulunan bütün maddelerin bir ağırlığı vardır. Atmosferi oluş-
turan gazların yeryüzüne uyguladığı ağırlığa hava basıncı denir. Standart atmosfer basıncı-
Hava basıncı, barometre ile ölçülür ve birimi milibardır (mb). nın değeri, deniz seviyesinde
Hava basıncı değerleri dünya yüzeyinde yatay, dikey ve zamana (0 m) 45⁰ enleminde ve 15⁰C
göre değişim gösterir. Yeryüzünde hava basıncının dağılışını etki- sıcaklıkta 760 mm ya da
leyen faktörler yer çekimi, yoğunluk, yükselti, sıcaklık ve dinamik 1.013 mb olarak ifade edilir.
etkenlerdir.
Basınç haritalarında ba-
Yer Çekimi sıncın çevreye göre yüksek
olduğu noktaya veya alana
Dünya’nın geoit şeklinden dolayı yer çekimi Ekvator’dan kutup
yüksek basınç, basıncın
noktalarına doğru gidildikçe artar. Bu durum Ekvator çevresinde
çevreye göre düşük oldu-
atmosferi oluşturan gazların daha seyrek, kutup noktaları çevresin-
ğu noktaya veya alana ise
de ise daha yoğun olmasına neden olur. Bu nedenle kutup noktaları
alçak basınç adı verilir.
çevresinde basınç değeri Ekvator çevresine göre daha yüksektir.
Yüksek ve alçak basınç
Yoğunluk
alanlarında izobarlar (eş
Atmosferi oluşturan gazların yoğun olduğu alanlarda havanın basınç eğrileri) iç içe kapalı
yere uyguladığı ağırlık daha fazladır. Bu nedenle atmosferi oluş- eğriler biçimde ise bu alan-
turan gazların yoğunluğunun fazla olduğu alanlarda basınç değeri lar yüksek basınç merkezi
daha yüksektir. veya alçak basınç merkezi
Yükselti olarak adlandırılır.

Atmosferi oluşturan gazların yoğunluğunun deniz seviyesinden
yukarıya çıkıldıkça azalması basınç değerinin azalmasına neden
olur (Görsel 1.54).
Sıcaklık

Yeryüzünde sıcaklığın arttığı alanlarda
atmosferi oluşturan gazlar sıcaklığın etki-
siyle genleşir (yoğunluğu azalır) ve yükselir
(Görsel 1.55). Sıcaklığın azaldığı alanlarda
atmosferi oluşturan gazlar soğumanın et-
kisiyle sıklaşır (yoğunluğu artar) ve alçalır
(Görsel 1.56). Bu durum sıcaklığın yüksek
olduğu alanlarda basıncın azalmasına, sıcak-
lığın düşük olduğu alanlarda basıncın artma-
sına neden olur. Sıcaklığa bağlı olan basınç Görsel 1.54: Atmosferde yükseltiye bağlı olarak gaz
alanlarına termik basınç merkezi denir. yoğunluğunun değişimi

Görsel 1.55: Gazların yükselmesi Görsel 1.56: Gazların alçalması

103
ı ı| |ı ı