Page 8 - Coğrafya 9 | 4.Ünite

4. ÜNİTE || ÇEVRE VE TOPLUM

B) DOĞAL ORTAMDA İNSAN ETKİLERİ

Konuya Başlarken
Doğal çevrede canlıların birbirleriyle ve çevresiyle olan ilişkilerini doğal ortamla uyumlu sürdür-
melerine doğal denge adı verilmektedir. İnsan eliyle doğal çevrede gerçekleştirilen faaliyetler ve
değişimlerin bir kısmı, doğal dengenin bozulmasına neden olabilmektedir.
1. İnsanların hangi tür faaliyetleri doğal dengenin bozulmasına neden olabilir?
2. Doğal çevrede dengenin bozulması, doğa ve insan yaşamı üzerinde sizce ne tür etkilerde
bulunabilir?

İnsanların doğal çevrede meydana getirdiği değişimler; doğal
ortamı oluşturan atmosfer, hidrosfer, biyosfer ve litosferi etkile-
mektedir. Bu etkiler; bazen beklenmedik sonuçlara, olaylara yol
açabilmekte ve çeşitli risklere dönüşebilmektedir.
BİLGİ KUTUSU İnsanların Atmosfere Etkileri

Dünya Sağlık Örgütünün Atmosferin sıcaklığının, nemliliğin, hareketlerinin ve atmosferi
(WHO) araştırmalarına göre oluşturan gazların oransal dağılımının binlerce yıldır süregelen
hava kirliliğinin en yüksek bir dengesi vardır. Atmosferdeki doğal dengenin bozulması, hem
olduğu şehirlerin çoğu Çin ve doğal çevre hem de insan yaşamı üzerinde önemli etkilere neden
Hindistan’dadır. Çevre Mühen- olabilmektedir.
disleri Odasının (ÇMO) 2017 Atmosferin dengesini bozan çeşitli etkenlerden biri de insan
Türkiye’nin Yıllık Hava Kirli- faaliyetlerinin etkileridir. Bu etkilerin başında fosil yakıt adı veri-
liği Raporu’na göre İstanbul, len kömür, petrol ve doğal gaz kullanımının artması vardır. Sanayi
Ankara ve Adana hava kirliliği faaliyetlerinde, ulaşım araçlarında ve meskenlerin ısıtılmasında
en yüksek şehirlerdir. fosil yakıtların kullanımı; son yüzyılda çok artmıştır. Bu durum; at-
mosferde karbondioksit, karbonmonoksit, metan gibi ısıyı artıran
gazların miktarını artırmıştır. Isıyı artıran bu gazlar, atmosferin
ve yerin yeterince soğumasını önlemekte ve sera etkisine sebep
olmaktadır. Sera etkisi de binlerce yıl sürmesi gereken iklim de-
ğişmelerinin çok kısa bir zamanda gerçekleşmesi riskini ortaya
çıkarmaktadır. Küresel iklim değişmesinin kuraklaşma, çölleşme,
buzulların erimesi, ormanların azalması, birçok canlı türünün nes-
linin tükenmesi gibi sonuçlara neden olabileceği öngörülmektedir.
Afrika’nın Sahel Bölgesi’nde 1970‘li yıllarda gerçekleşen kuraklık-
ta 100 bin civarında insanın açlıktan ölmesi, bu etkininin en çarpı-
cı örneklerindendir.
Sera gazı adı verilen bu gazların, kül ve toz gibi parçacık mad-
delerin atmosferde artışı, aynı zamanda hava kirliliğine de sebep
olmaktadır (Görsel 4.6). Bu kirlilik, son yüzyılda başta nüfusu faz-
la sanayi şehirleri olmak üzere birçok şehirde in-
san sağlığını tehdit eden astım ve kanser gibi ciddi
hastalıklara neden olmaktadır. Kirli havaya sahip bu
yerlerde ortaya çıkan asit yağmurları da doğal ve be-
şerî ortama ciddi zarar vermektedir.
Çeşitli sanayi mamullerinin üretiminde ve spreyler-
de kullanılan, başta kloroflorokarbon olmak üzere, sen-
tetik sera gazları ise atmosferdeki ozon moleküllerinin
parçalanmasına neden olarak ozon tabakasını delmek-
tedir. Bu durum da güneşten gelen zararlı ultraviyole
Görsel 4.6: Hava kirliliği (Pekin-Çin) ışınların yeryüzüne ulaşmasına neden olmaktadır.

198
ı ı| |ı ı