Page 31 - Felsefe 10 | 3.Ünite

3. ÜNİTE Felsefenin Temel Konuları ve Problemleri

3.4.1.2. Özgürlük ve Sorumluluk
“İnsan, eylem ve davranışlarında ne kadar özgürdür?” sorusu, ahlak felsefesinin temel sorun-
larından biridir. Bu soru, özgürlük ve sorumluluk ilişkisi bağlamında ele alınır. Ahlak; kişilerin
bilinçli hareketleriyle, irade ve seçmeleriyle ilgili bir alandır ve özgürlükten ayrı düşünülemez.
Özgürlüğün tanımı çok çeşitlidir ama üzerinde uzlaşılmış bir tanımı da bulunmamaktadır. Bununla
birlikte ahlaki anlamda kişinin her türlü dış etkiden bağımsız olarak özgür iradesiyle karar vermesi
ve eylemde bulunmasıdır. Sorumluluk; kişinin eyleminin amacını, süreçteki etkilerini ve her türlü
sonucunu kabullenmesi, üstlenmesidir. Sorumluluk, özgür iradeyle birlikte vardır. Özgürlüğün ol-
madığı durumda sorumluluktan bahsedilemez.
Bununla birlikte düşünürler, özgürlük ve sorumluluk ilişkisi konusunda farklı düşünceler ortaya
koymuştur. Bunlardan belirlenimciliğe (determinizme) göre evrende her olayın nedeni vardır.
Kişilerin ahlaki seçimleri, daha önce yaşadıkları olaylara ve ruhsal ve fiziksel faktörlere bağlı-
dır. Dolayısıyla özgür iradeye ve bunun getirdiği sorumluluğa tam olarak sahip olunamayacağını
söyler. Kişinin eyleminde keyfîlik yoktur çünkü kişi özgür değildir. Belirlenimciliğin bir türü olan
kadercilik (fatalizm) görüşü, kişilerin kaderinde olan her şeyin, kişiler onu seçmiş olsun ya da ol-
masın, onların başına geleceğini savunur. Kişinin geleceği belirlenmiş olduğu için özgür iradeden
de söz edilemez. Bu kadercilik anlayışı kabul edildiği zaman insanın ahlaki düşünüşü, seçimleri ve
eylemleri tümüyle anlamsızlaşır. Dolayısıyla yaptıklarından da sorumlu tutulamaz.
Belirlenimcilik ve kaderciliğin karşıtı olan belirlenmezcilik (indeterminizm), kişinin ahlaki
kararlar verip eylemde bulunurken özgür olduğunu, ahlaki seçimlerinin daha önceki fiziksel ve
ruhsal olaylar tarafından belirlenmediğini ve insanın aklı sayesinde mutlak bir seçme özgürlüğüne
sahip olduğunu öne sürer. Ahlaki özerklik olarak nitelendirilen otodeterminizme göre insanın
davranışını belirleyen ve yönlendiren birtakım etkiler vardır ancak bu, özgürlüğünün olmadığı
anlamına da gelmez. Bu görüş, kişinin ahlaki anlamdaki kararlarını iradesi ve seçimiyle kendisinin
oluşturduğunu ileri sürer. Özgürlüğün kaynağı kişide, onun kişiliğindedir. İnsanlar, aklını kullana-
bildiği ve kişiliğini geliştirebildiği ölçüde özgürdür(Şekil 3.2).

AHLAKİ İRADE ÖZERKLİĞİ

Belirlenimcilik Belirlenmezcilik Ahlaki Özerklik Kadercilik
(Determinizm) (İndeterminizm) (Otodeterminizm) (Fatalizm)

Şekil 3.2: Özgürlüğe yönelik felsefi görüşler
Tartışalım

Tartışalım

1. İnsanın özgür olduğunu belirleyen ölçüt, davranışları mıdır? Tartışınız.
2. Özgürlüğün sınırı var mıdır? Tartışınız.

99