Page 8 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 2.Ünite

Fen Lisesi Biyoloji 11. Sınıf

2.1.1 Komünite Yapısı

Kara komünitelerinde tür çeşitliliği, tropikal bölgelerden kutuplara
doğru gidildikçe azalır. Bunu belirleyen dünyanın enlemsel etkisidir.
Enlem derecesi farkı, gece gündüz arasındaki zaman farkı, bitki örtüsü
ve toprak yapısı, güneşin geliş açısı, yağış alma oranı vb. faktörleri
etkilediğinden canlı çeşitliliğini de etkiler. Sucul ekosistemlerde, her
katmanda farklı canlı türleri bulunur. Bunu belirleyen ise suyun derinliği
ve kirliliğidir. Temiz ve yeterli gün ışığı alan sucul komünitelerde foto-
sentez yapan canlı sayısı arttığından tür çeşidi sayısı da artar. Derinlik
arttıkça ışık azaldığından çeşitlilik de azalır. Ayrıca komünitelerdeki tür
çeşitliliğini ısı, nem, ışık ve coğrafik etkenler gibi çevresel faktörler,
türler arası ve tür içi rekabet de belirler. Komünitedeki her türün farklı
bir rolü vardır. Komünitelerin içerdiği tür sayıları, birbirinden farklı ola-
bilir. Bazı türler nadir bulunurken bazı türler yaygın olarak bulunabilir.
Komünitelerde bulunan birçok türün arasında; sayıca fazla olan, özel-
likleri ya da faaliyetleri daha fazla dikkat çeken türe baskın tür denir.
Baskın tür bulunduğu komüniteye adını verir. Örnek olarak alabalık
deresi, kızılçam ormanı gibi isimler verilir. Karasal ortamlarda bulunan
komünitelerde baskın türler genellikle bitkilerdir. Sucul ortamlarda ise
baskın türleri her zaman belirlemek mümkün olmaz. Komünitelerden
baskın türler uzaklaştırıldığında bazı türlerin birey sayısı artar, bazıla-
rının sayısı azalır, bazılarıysa komüniteden yok olur. Bir komünitede
baskın türün su, mineraller, besin kaynakları gibi sınırlı kaynaklardan
yararlanmada diğer türlere göre daha başarılı olduğu düşünülür. Ayrıca
baskın tür, av olmama veya bulaşıcı hastalıklardan korunma konusun-
da en başarılı türdür. Baskın türler, komünitelerde besin ve barınak
imkânı sunan diğer türlerin varlığı ve devamlılığı üzerinde kontrole sa-
hiptir.

Komünitelerdeki türler arasında madde ve enerji alışverişi sırasında
canlılara veya cansız çevreye bağlı olarak değişiklikler meydana gele-
bilir. Bu değişiklikler komünitedeki türlerin dolayısıyla baskın türün de
değişimine sebep olur. Örneğin akarsuya baraj yapıldığında bu durum,
akarsu ve çevresinde yaşayan tüm bitki, hayvan, mantar ve mikroor-
ganizma türlerininin değişimine neden olur.

Komünitelerin yaşadıkları alanlar ısı farkları, coğrafik yapının değişme-
si gibi etkenlerle bir başka yaşama birliğiyle karşılaşabilir; komünitenin
yaşadığı alan başka bir yaşama birliği nedeniyle sınırlanabilir. Örneğin
meşe ormanı belli bir alana yayılış gösterip bir akarsuyla karşılaşabilir
ya da kızılçam ormanı ile çevrelenebilir.

Meşe ormanı Göl

Ekoton
İki farklı komünitenin karşılaştığı, yer yer iç içe girdiği bölge, her iki
komünitedeki türleri barındırır. Bu bölgeler ekoton olarak adlandırılır.
Ekotonlar, iki farklı yaşama birliğinin türleri ile uyumlu bir şekilde yaşa-
Ekolojik tolerans: Bir canlının za- yabilen türleri bir arada barındırdığı için ekolojik toleransları fazladır.
rar görmeden dayanabildiği bir çevre Ekotonda yayılış alanları daha dar olduğu için bu bölgedeki madde ve
faktörünün en az ve en çok değerleri enerji rekabeti daha fazladır. Tatlı ve tuzlu su gibi ekstrem şartları olan
arasındaki farkın derecesidir. komünitelerin karşılaştığı ekoton bölgelerinde ise tür çeşitliliği diğerle-
rine göre daha azdır.

258