Page 11 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 3.Ünite

Bazı bakteriler bulunduğu ortama bağlı olarak pasif hareket eder. Bazı bakteriler ise kamçıları sayesinde
aktif hareket etme yeteneğine sahiptir (Görsel 3.11). Bakterilerdeki kamçı sayısı türe bağlı olarak değişebilir.

Görsel 3.11: Kamçı bulunduran bakteriler
Bakterilerin kalıtım maddesi, sitoplazmada iki iplikli, sarmal ve halkasal yapıdaki DNA molekülünden iba-
rettir. Bunun dışında bakterilerin sitoplazmasında halkasal yapıda daha küçük DNA parçaları bulunur. Bunlara
plazmit adı verilir. Plazmitler, gen aktarımı amacıyla kullanıldığından bakteriler; özellikle biyokimya, genetik
mühendisliği ve moleküler biyoloji ile ilgili çalışmalarda çok önemli yer tutar.
Bakteriler prokaryot olduklarından zarlı organellere sahip değildir. Solunum ve fotosentez yapan bakte-
ri türlerinde hücre zarı, içe doğru kıvrımlar yapar. Bakterilerde solunum ve fotosentez reaksiyonları için ge-
rekli olan enzimler bu zarlarda bulunur. Bakterilerde üreme olayı eşeysiz olarak gerçekleşir. Eşeysiz üremede
DNA’nın eşlenmesinden sonra bakteri ikiye bölünür. Bakteriler eşeyli üremeyle çoğalmadıkları hâlde genetik
çeşitliliği oldukça fazla olan bir alemdir. Bu çeşitlilik mutasyon, konjugasyon gibi olaylarla sağlanır. Konjugas-
yonda bakteri hücresinden diğer bir bakteri hücresine DNA (plazmit)tek yönlü olarak aktarılır. DNA’nın akta-
rıldığı bakteri hücresi, kalıtsal açıdan kendisinde olmayan bir özellik kazanmış olur ve genetik çeşitlilik artar.
Konjugasyon aynı türe ait bakteriler arasında meydana gelir. Bazı bakteriler, çevre şartları uygun olmadığında
(kuraklık, aşırı sıcak, besinsiz kalma) endospor adı verilen farklı bir yapıya dönüşür. Bakteriler endospora dönü-
şürken su kaybeder ve metabolizma hızları en düşük seviyeye iner. Çevre şartları normale döndüğünde endospor
su alır ve metabolizma hızlanır. Endospor oluşumu, bir üreme şekli değildir. Bakterilerin olumsuz çevre koşul-
larından korunmasını sağlayan önemli uyum mekanizmalarından biridir (Görsel 3.12).
Bakterilerin faydalı ve zararlı türleri vardır. Zararlı bakteri türleri; insanda solunum, dolaşım ve bo-
şaltım sistemi enfeksiyonlarına sebep olur. Menenjit, tüberküloz, tifo gibi birçok hastalığın nedenidir
(Görsel 3.13 ve 3.14). Bu tip bakterilere patojen bakteri adı verilir. Faydalı bakteri türleri; doğadaki madde
döngülerinin devamında, ilaç üretiminde, farklı besinlerin yapımında (sirke, turşu, yoğurt gibi) görev alır. İn-
sanların kalın bağırsağında bulunan B ve K vitamini sentezleyen bakteriler ve otçul beslenen hayvanların kalın
bağırsağındaki selüloz sindirimine yardımcı olan bakteriler faydalı bakteri türüdür.

Bakteri
hücresi
Spor
oluşturan
hücre

Endospor

Endospor
çimlenmesi

Büyüme

Bakteri
hücresi
Görsel 3.12: Endospor Görsel 3.13: Menenjite neden olan Görsel 3.14: Tifoya neden olan bakteriler
bakteriler
Bazı bakteri türleri yaşayabilmek için mutlaka oksijenli bir ortama gereksinim duyar. Bu tip bakterilere
aerobik bakteri adı verilir. Örneğin zatürre hastalığına neden olan Streptococcus pneumonia (Sitreptokokus pü-
nomoniya) aerob bakterilere örnek olarak verilebilir. Bir grup bakteri de yaşayabilmek için mutlaka oksijensiz
ortama gereksinim duyar ve oksijenin varlığı bu bakterilere zarar verir. Bu tip bakterilere anaerob bakteri denir.
Tetanos hastalığına yol açan Clostridium tetani (Kılostridiyum tetani) anaerob bir bakteri türüdür. Bazıları ise
hem oksijenli hem de oksijensiz ortamlarda yaşayabilir. Fakültatif olarak adlandırılan bu bakterilere, ciddi bağır-
sak enfeksiyonlarına neden olan Escherichia coli (Eşerişiya koli) örnek olarak verilebilir.

125