Page 38 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 3.Ünite
P. 38
ÜNİTE ÖZETİ
Dünya üzerinde yaşayan canlı türü çeşitliliği çok fazladır. Canlı çeşitliliğinin çok olması bunla-
rın incelenmesinde birçok sorunu da beraberinde getirir. Bu sorunları ortadan kaldırmak ve onları bir
düzen içinde inceleyebilmek için canlılar sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma, canlıları benzer ve farklı
özelliklerine göre gruplara ayırarak inceleyen bilim dalıdır. Taksonomi ise sınıflandırmadaki kuralları
ortaya koyar.
Aristo, John Ray, Buffon ve Carolus Linnaeus gibi bilim insanları sınıflandırma ile ilgili çalış-
malar yapmıştır. Aristo canlıları yapay sınıflandırma yoluna gitmiştir. Yapay sınıflandırma, anolog
organlar göz önünde bulundurularak yapılan sınıflandırmadır. Günümüzde geçerliliği yoktur. Carolus
Linnaeus ise canlıların homolog organlarını, benzerlik ve farklılıklarını dikkate alarak doğal sınıflan-
dırma sistemini geliştirmiştir.
Paleontoloji biliminin yaptığı araştırmalar, yerkürede hayatın başlamasından günümüze kadar
birçok canlı türünün neslinin tükendiğini göstermiştir. İklim değişiklikleri, doğal afetler ve insan kay-
naklı faktörler zaman içinde canlı çeşitliliğini azaltmaktadır.
Canlıları kategorize etmek için sınıflandırma birimleri kullanılmaktadır. Sınıflandırmanın temel
birimi türdür. Sınıflandırma birimleri tür, cins, aile, takım, sınıf, şube ve âlemdir.
Canlılar genel özelliklerine göre bakteriler, arkeler, protista, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar âle-
mi olmak üzere altı grupta sınıflandırılır. Bakteriler, prokaryot yapıda tek hücreli canlıdır. Yeryüzünde
her türlü ortamda yaşayabilir. Bakterilerin faydalı ve zararlı türleri bulunur. Zararlı bakteri türleri
insanda solunum, dolaşım ve boşaltım sistemi enfeksiyonlarına sebep olur.
Arkeler prokaryotik hücre yapısına sahip canlıdır. Bu yönüyle bakterilere çok benzemesine rağ-
men hücresel yapısı, yaşama ortamı, metabolik ve filogenetik özelikleri bakımından bakterilerden
farklıdır. Aşırı soğuk, sıcak, asitik, bazik ve tuzlu koşullarda yaşayabilir. Metanojenler, psikrofiller,
termofiller, halofiller, asidofiller ve alkalifiller olmak üzere altı grupta incelenir.
Protista âleminde yer alan canlılar ökaryot hücre yapısına sahiptir. Tek veya çok hücreli olabilir-
ler. Protista âleminde yer alan kamçılılar kamçılarıyla, kök ayaklılar yalancı ayaklarıyla, silliler ise sil
adı verilen yapıların yardımıyla sulu ortamlarda hareket edebilir. Sporluların üremesi spor denilen ya-
pılar sayesinde gerçekleşir. Kamçılı ve kök ayaklıların bazıları, sporluların ise hepsi insanlarda çeşitli
hastalıklara neden olur. Algler fotosentez yapar ve hücre çeperleri vardır. Taşıdığı pigmentlere göre
yeşil, kahverengi, kırmızı ve altın sarısı algler olarak sınıflandırılır. Cıvık mantarlar, ipliksi yapıda ve
belirgin hücre şekline sahip olmayan canlıdır ve bitkilerde parazit olarak yaşar.
Bitkiler âlemi ökaryot ve çok hücreli canlılardır. Mantarlar âlemi, çok hücreli ve ökaryot hücre
yapısına sahip tüketici organizmalardan oluşur. Kitin yapıda hücre çeperine sahip olup glikojen depo
eder. Parazit veya çürükçül beslenir.
Hayvanlar âlemi, omurgasız ve omurgalı hayvanlar olmak üzere iki grupta incelenir. Omurgasız
hayvanlar sırt kısmında omurga taşımaz. Süngerler, sölenterler, solucanlar, yumuşakçalar, eklem ba-
caklılar ve derisi dikenliler olmak üzere altı gruba ayrılır. Omurgalı hayvanlar, sırt kısmında omurga
ve omurganın içinde merkezî sinir sisteminin bir elemanı olan omurilik bulundurur. Dünya üzerinde
her türlü ortamda yaşayan türleri bulunur. Omurgalı hayvanlar suda veya karada yaşar. Balıklar, iki
yaşamlılar, sürüngenler, kuşlar ve memeliler olmak üzere beş grupta incelenir.
Canlılar âleminin biyolojiye ve ekonomiye katkıları çok çeşitli alanları kapsar. Algler, bakteriler,
bitkiler, mantarlar ve hayvanlardan elde edilen ürünlerden gıda, ilaç, kozmetik, tıp ve tekstil gibi en-
düstriyel alanlarda faydalanılır.
Doğada var olan canlılardan esinlenerek teknolojik tasarımlar yapılır. Yusufçuk böceği helikop-
terin tasarımına model olmuştur. Yarasaların çevreye yaydıkları ses dalgaları ve buna göre yön belir-
lemesinden örnek alınarak radar sistemleri geliştirilmiştir.
Virüsler zorunlu hücre içi parazitidir. Canlı ve cansız şeklinde kategorize edilmez. Üremek için
mutlaka canlı bir hücreye ihtiyaç duyar. Kalıtım maddesi olarak DNA veya RNA içerir. Virüsler insan-
larda, hayvanlarda, bitkilerde ve bakterilerde hastalıklara sebep olur.
152
