Page 121 - Coğfraya 10 Kavram Öğretimi Kitabı
P. 121
COĞRAFYA 10 CEVAP ANAHTARLARI
Kavram Öğretimi
Çalışma No.: 13 Çalışma No.: 16
1. 1. Göllerin: okyanus veya denizlerle bağlantısı yoktur ve her tarafı 1. Dünya’daki toplam suyun yaklaşık %30’unu yer altı suları oluş-
karalarla çevrilidir. Denizler ise diğer denizlerle veya okyanuslarla turmaktadır. Yer altı suları kaynaklar yoluyla yeryüzüne çıkarak
bağlantılıdır. Göllerin suları tuzlu, so dalı, acı veya tatlı olabilirken akarsuları oluşturur. Akarsuların önlerine yapılan barajlardan ev-
deniz suları ise yalnızca tuzlu su özelliğine sahiptir. Göller , doğal lerimize kadar sular gelmektedir. Bu barajlardan tarımsal sulama
olarak oluşabildiği gibi beşerî şekilde de oluşturulabilir (baraj, yapılarak yetiştirilen bitkilerle insanların gıda ihtiyaçları karşı-
gölet vb.). Denizler ise insan müdahalesi olmadan doğal olarak lanır. Dolayısıyla yer altı suları bir şekilde hayatın her alanında
oluşur. Denizler, genel olarak göllerden çok daha büyük ve derin faydalanılan su kaynaklarındandır.
su kütleleridir. Bununla birlikte bazı denizlerden daha büyük ve 2. Suların yer altına sızması yer üstünde geçirimli tabakaların var-
daha derin olan göller de bulunmaktadır. lığıyla ilgilidir. Bu tabakalar, gözenekli yapısıyla suyun yerin
2. Bu sorunun cevabı, öğrencilerin ifade biçimine göre değişiklik derinliklerine sızmasına olanak tanır. Yer altına sızan sular bazen
göstermekle birlikte “Karalar üzerindeki çukur yerleri veya ça- iki geçirimsiz tabaka arasında yer alırken bazen de geçirimsiz bir
nakları doldurmuş olan su kütlelerine göl adı verilir.” şeklinde tabaka üzerinde yer alabilir. Sonuç olarak geçirimli tabakalardan
de ifade edilebilir. yer altına sızan sular yer altında geçirimsiz bir tabaka üzerinde
birikerek yer altı sularını oluşturur.
3. Göllerden;
3. Görselde görüldüğü üzere içerisinde yer altı suyu bulunduran
• Enerji üretiminde, jeolojik ortama akifer denir. Yer altı barajları ise hareket hâlin-
• Tatlı su ürünleri elde etmede, de olan yer altı suyunun önünü keserek suyun akiferin belli bir
• Taşkınlardan korunmada, kısmında depolanması ya da akiferde depolanan yer altı suyunun
miktarının artırılması için yapılmaktadır.
• Balık ve diğer su ürünleri elde etmede,
• Tuz elde etmede, Çalışma No.: 17
• Ulaşımda,
• Tarım alanlarının sulanmasında, 1. Öğrencinin seçeceği fikre göre cevap değişiklik gösterebilir an-
cak grubun bulunduğu noktada suyun bulanık olması, suyun akış
• Turizm alanında yararlanılır. yönünde yine bulanık olacağı ihtimalini artırmaktadır. Ancak
kaynak noktası suyun daha temiz olabileceği bir yer olduğundan
ikinci fikrin seçilmesi daha doğru bir tercih olacaktır.
Çalışma No.: 14
2. Görsel 1 ve Görsel 2’de vadi (yamaç) kaynakları gösterilmiştir.
1. Sorunun cevabı, öğrencilerin bilgi birikimine göre değişiklik Görsel 2’de görüldüğü üzere yer altı suyunun vadi yamacıyla
gösterebilir. Bununla birlikte “Akarsu; eriyen kar ve buzların kesiştiği noktalarda kaynaklar oluşmuştur. Benzer kaynakların
yanı sıra yağış lar veya kaynak suları ile beslenen, bir yatak bo- Görsel 1’de de bulunması, bunların vadi kaynakları olduğunu
yunca eğime bağlı olarak sürekli veya belli bir dönem akan su- göstermektedir. Bunlara istinaden yer altı sularının kendiliğin-
lardır.” şeklinde de tanımlanabilir. den yeryüzüne çıktığı yere kaynak denir.
2. a: Menderes b: Su Bölümü Çizgisi 3. Öğrencinin araştırmasına göre cevaplar farklılık gösterebilir.
Mevcut olabilecek kaynak türleri ise vadi (yamaç) kaynağı, fay
c: Akarsu Havzası d: Plato kaynağı, karstik kaynak ve artezyendir.
e: Kaynak f: Akarsu Yatağı
g: Delta h: Ağız Çalışma No.: 18
3. Yaşamın devamlılığı açısından hayati öneme sahip olan akarsu- Yönerge 2:
ların doğal ve beşerî süreçlere önemli etkileri vardır. İlk yerleş- 1.
melerin akarsu kenarlarına kurulma sı, içme suyu temin edilmesi, Suyun donmasıyla birlikte hacmi de artar. Bu nedenle cam şişe-
tarımda sulama ve enerji elde etme amaçlı barajlar yapılması, ye doldurulan su bir süre dondurucuda kaldıktan sonra donar ve
ulaşımda kolaylıklar sağlaması vb. durumlar akarsuların beşerî hacminin artmasıyla şişenin kırılmasına sebep olur. Aynı şekil-
süreçlere etkilerine; milyonlarca yıllık jeolojik süreçte meyda- de kayaçların çatlaklarına dolan suların donmasıyla da çatlak-
na gelen yüksek ve engebeli arazilerin aşındırılması, aşındırma lar genişleyerek kayaç parçalanır. Ancak bu parçalanmalarda ne
sonucu oluşan mal zemelerin biriktirilerek yeni topoğrafyaların cam şişede ne de kayaçta kimyasal bir değişim olmaz. Fiziksel
meydana gelmesi de akarsuların doğal süreçlere etkilerine örnek ayrışma; kayaçların kimyasal yapısında herhangi bir değişiklik
verilebilir. olmaksızın donma-çözülme, sıcaklık farkı, bitki köklerinin bü-
yümesi, tuz kristallerinin birikimi, su, rüzgâr ve buzun hareketi
esnasındaki aşındırıcı etki gibi nedenlerle kayacın daha küçük
Çalışma No.: 15 parçalara ayrılmasıdır.
2. Yukarıdaki metinde de verildiği üzere Ekvatoral iklim, muson
1. Sularını Marmara Denizi’ne ulaştırabilen Susurluk, Kemalpaşa iklimi gibi iklim bölgeleri kimyasal çözünmenin daha fazla oldu-
ve Orhaneli nehirleri ile Uluabat Gölü açık havzalı su kaynak- ğu yerlerdendir. Çünkü kimyasal çözünme, nemin ve sıcaklığın
larıdır. Ancak etrafı dağlarla çevrili ve tektonik bir alanda yer yüksek olduğu yerlerde daha fazla gerçekleşir. Buna göre kim-
alan Karasu ve Hoşapsuyu nehirleri ile Van Gölü ise herhangi yasal çözünme, kayacın içindeki minerallerin çeşitli reaksiyonlar
bir deniz veya okyanusla bağlantılı olmadığı için kapalı havza sonucu yapılarının değişerek ayrışmasıdır.
özelliği taşımaktadır.
3. Yaşanılan iklim bölgesi, genel olarak sıcaklık farkının yüksek
2. Uluabat Gölü açık havzalı olduğu için suyu tatlıdır. Buna bağlı olduğu sıcak ve kurak bir bölge ise fiziksel ayrışma daha çok
olarak göl, farklı balık türlerine sahip olmakla birlikte tarımsal gerçekleşirken nemli iklim bölgelerinde kimyasal çözünme daha
sulamaya da imkân tanımaktadır. Van Gölü ise kapalı havza çok gerçekleşir.
özelliği taşıdığı için çevreden gelen tuz ve soda içerikli mine-
ralleri barındırmaktadır. Buna bağlı olarak canlı çeşitliliğinin az
olduğu gölden tarımsal sulamada da yararlanı lamamaktadır. Çalışma No.: 19
1. Yer kabuğu içinde dikey olarak uzanan, toprak oluşum süreçle-
riyle meydana gelmiş birbirinden farklı özelliklere sahip olan
katmanlara horizon denir.
118
