Page 134 - Fizik 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
79 FİZİK 10 Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı
Kavram Öğretimi
3. ÜNİTE : DALGALAR > 3.5. Deprem Dalgası
Kavram : Deprem Dalgası
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Çıkarım Yapma Becerisi

Çalışmanın Adı EJDERHALI VAZO VE KURBAĞALAR 20 dk.
Çalışmanın Amacı Deprem dalgasını tanımlayabilme.

Yönerge: Aşağıda deprem ile ilgili verilen metinden yararlanarak soruları cevaplayınız.

EJDERHALI VAZO VE KURBAĞALAR

MS 132 yılında Çinli filozof Chang Heng tarafından icat edilenin ilk sismograf (depremin ürettiği titreşimleri
saptayan, deprem dalgalarını kaydeden ve ölçüm yapan aletler; sismometre/deprem ölçer) örneği olduğu
bilinmektedir (Görsel 1). İlk kez deprem dalgalarının incelenmesinde kullanıldığı düşünülen bu alet, bir
vazo üzerine eşit aralıklarla yerleştirilmiş 8 tane ejderha başı ile vazonun etrafında yerde oturmakta olan
8 adet kurbağadan oluşur. Kurbağaların açık olan ağızları ejderhalara dönüktür. Deprem sırasında ejder-
halardan bazıları ağızlarındaki bilyeyi kurbağaların ağızlarına düşürür. Hangi ejderhanın bilyesi düşmüşse
sarsıntının doğrultusu o yöndedir. Aletin, yaklaşık 750 km uzaklıktaki depremleri algılayabildiği söylen-
mektedir. Gövdeyi oluşturan vazonun içerisinde ne tür bir düzenek olduğu bilinmemektedir. Bu konudaki
en yaygın görüş, vazo içerisinde çok duyarlı bir sarkacın yer aldığı görüşüdür. Günümüzde, depremlerin
incelenmesi için kullanılan sismografların çoğunda elektronik alıcılar bulunmaktadır.

Görsel 1: Chang Heng tarafından icat edilen sismograf ve yaygın Görsel 2: Deprem dalgaları
görüşe dayalı vazonun içi

Eski çağlardan beri depremin oluşma sebebi hakkında bilimsel dayanağı olmayan birçok farklı inanış
bulunsa da deprem bir doğa olayıdır. Görsel 2’de depremden önceki yüzey (ortam), oluşan deprem dalga-
larının ilerleyişi ve depremin odak noktası verilmiştir.
Yer kabuğundaki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin, yayılarak geçtikleri ortamları ve
yer yüzeyini sarsması olayına deprem denir. Deprem dalgasının kaynağı bu titreşimlerdir. 1880’li yıllardan
itibaren deprem dalgalarının yayılmasını kaydeden ve ölçen, depremin ürettiği titreşimleri saptayan alet
olan sismograflar geliştirilmiş ve deprem bilimi (sismoloji), gerçek bir bilim dalı olarak ortaya çıkmıştır. Ye-
rin kırılmaya başladığı yani enerjinin ilk boşaldığı nokta, depremin odak noktasıdır. Deprem dalgaları bu
noktadan dışa doğru yayılmaya başlar.

132