Page 54 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
TARİH 10
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı Kavram Öğretimi 27

Emeviler Dönemi’nde hâcipliğin bir devlet kurumu olduğu ve hâcibin de yüksek dereceli devlet me-
muru olarak görev yaptığı görülmektedir. Görevleri arasında merasimleri düzenlemek, makamlarına
ve işlerinin önemine göre, insanları halifenin huzuruna almak vardır. Bu dönemde halifenin huzuruna
çıkmak için hâcipten onay almak gerekmektedir.

Abbasiler Dönemi’nde sarayda en başta gelen iki görevli, vezir ve hâciptir ancak hâcip vezirin altında
bir rütbedir. Abbasi sarayının ihtişamı arttıkça hâciplerin sayısı da çoğalmıştır. Bu dönemde hâcip-
lerin amiri olmak üzere hâcibü’l-hüccâblık görevi ortaya çıkmıştır. Abbasiler zamanında halifelerin
sırlarını bilmeleri hâciplere büyük nüfuz kazandırmıştır. IX. yüzyılda hâciple vezir arasında rekabet
başlamış, aynı yüzyılın sonunda hâcibin otoritesi sarsılmıştır.

Karahanlı Devleti’nde hâcip, idare edenin idare edilenlerle münasebetlerini düzenleyen görevlidir.
Özellikle fakir, dul, öksüz ve yetimlerin istek ve şikâyetlerini hükümdara arz etmek, hak talebinde
bulunanları kabul ederek Dîvân-ı Mezâlim’de onlara yol göstermek ve hükümdarın huzuruna çıkar-
mak da hâcibin en önemli görevleri arasındadır. Huzura kabulle ilgili merasimi düzenlemek, örf ve
âdetlerin yerine getirilmesini sağlamak da hâcibin işlerinden sayılmıştır.

Selçuklu saray teşkilatında hükümdardan, bütün devlet teşkilatında ise vezirden sonra en yüksek
makam sahibi büyük hâcipti ve emrinde hâcipler bulunuyordu. “Büyük hâcip”, emirlik rütbesine sa-
hiptir ve bütün saray erkânı gibi askerî sınıfa mensuptur. Ayrıca merasimlerde ve resmî kabullerde
devlet erkininin hükümdarın huzurunda, derece ve rütbelerine göre, nasıl (ayakta veya oturarak) ve
nerede duracaklarını tayin ve kontrol eden saray hâcipleri de vardır. Hâcipler elçilik heyetlerinde de
görev almışlardır. Selçuklularda vezirlerin de hâcipleri bulunmaktadır.

3. a) Tarihsel süreçte hâcipliğin kurumsallaşmasının nedenleri hakkında neler söyleyebilirsiniz?

b) Görev ve yetkilerinden yola çıkarak hâciplerin neden olabileceği olumsuzluklar sizce nelerdir?

51
Hazırlayan: Işıl ŞAHİN