Page 55 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
28 TARİH 10 Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı
Kavram Öğretimi
1. ÜNİTE : YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ > 1.4. Anadolu’nun Türkleşmesi
Kavram : Hâcib
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi

Çalışmanın Adı HÂCİBLİK 20 dk.
Çalışmanın Amacı Türk devlet ve yönetim anlayışını Hâcib kavramı üzerinden analiz edebilme.
Yönerge : Metin ve görselden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

HÂCİBLİK
Türk İslam devletlerinde hâcib, idare edenin idare edi-
lenlerle münasebetlerini düzenleyen görevlidir. Yusuf
Has Hâcib, ulu hâcibin hükümdarın gören gözü oldu-
ğunu söylerken bunu anlatmak istemiştir. Devlet ve
saray görevlilerinden maruzatta bulunacak kimseleri
ilk önce hâcibin bizzat kendisi kabul eder, hazinedar
ve kâtip gibi yüksek rütbeli memurlardan elbiseci ve
ayakkabıcı gibi zanaatkârlara kadar herkesi dinlerdi.
Bilhassa fakir, dul, öksüz ve yetimlerin istek ve şikâ-
yetlerini hükümdara arz etmek onun başlıca vazife-
siydi. Hak talebinde bulunanları kabul ederek Divan-ı
Mezalimde onlara yol göstermek ve hükümdarın hu-
zuruna çıkarmak da hâcibin en mühim görevleri ara-
sındaydı. Huzura kabulle ilgili merasimi düzenlemek
örf ve adetlerin yerine getirilmesini sağlamak da hâci-
bin işlerinden sayılıyordu. Hâcibin bir görevi de elçiler-
le ilgilenmekti. Elçilerin geliş gidişlerinde Hâcib onları
karşılayıp uğurlar, dönüşlerine izin verilmesini sağlar
ve hediyelerini temin ederdi. Karahanlılar’da olduğu
gibi Selçuklu Devleti’nde de sarayda hükümdardan,
bütün devlet teşkilatında ise vezirden sonra gelen en Görsel 1: Yusuf Has Hâcib (Temsilî)
yüksek makam sahibi büyük hâcibti. Divan hizmetinde
bulunan hâcibler, Osmanlı Devleti’ndeki Çavuşbaşı ile divan çavuşlarına benzetilebilir. Görev ve yetkile-
rinde farklılık gösteren hâciblik makamı genel olarak Türk İslam devletlerinde var olan bir müessesedir.

1. Hâciblik makamı devlet yönetiminin işleyişinde nasıl bir kolaylık sağlamaktadır? Açıklayınız.

2. Kutadgu Bilig gibi bir siyasetname kitabı yazsaydınız yöneticilere hangi tavsiyelerde bulunurdunuz?

3. Halkın isteklerini devlet başkanına iletmek isteseydiniz nasıl bir müessese kurardınız?

52
Hazırlayan: Yahya KARAKAYA