Page 58 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
TARİH 10
Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı Kavram Öğretimi 30
1. ÜNİTE : YERLEŞME VE DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SELÇUKLU TÜRKİYESİ > 1.4. Anadolu’nun Türkleşmesi
Kavram : Vezir
Genel Beceriler : Eleştirel Düşünme Becerisi
Alan Becerileri : Tarihsel Analiz ve Yorum Becerisi

Çalışmanın Adı TÜRK DEVLETLERİNDE VEZİRLİK 20 dk.
Çalışmanın Amacı Türk devlet ve yönetim anlayışını vezir kavramı üzerinden analiz edebilme.
Yönerge : Metin ve görselden yararlanarak aşağıdaki soruları cevaplayınız.

TÜRK DEVLETLERİNDE VEZİRLİK
Vezirlik, devlet teşkilatında hükümdarlıktan sonra yer alan ikinci
önemli icra makamıdır. Buna göre vezir hükümdarın bütün işlerini
yüklenen, birçok yetkiyi elinde bulunduran kişidir. İslam öncesi dö-
nemlerdeki güçlü devletlerde hükümdar, devletin asıl yöneticisi; vezir
ise bilgeliği ve tecrübesiyle hükümdara yardımcı konumundadır. Hü-
kümdarlar çeşitli kararları almadan önce vezirlere danışarak doğru
bir sonuca ulaşmaya çalışmışlardır. Türk devlet teşkilatında siyasi,
ekonomik ve kültürel konular hanedan mensupları dışından seçilen
ve halk tarafından sevilip sayılan kimselerden oluşan ve kendileri-
ne “buyruk” denilen vezir statüsündeki kişilerle yapılan toyda karara
bağlanmıştır. Dolayısıyla Türk bozkır devlet geleneğinde siyaset ve
idarede hâkim anlamına gelen bilgeliğe büyük değer verilmiştir. Türk
devlet geleneğinde hakanlar kendilerine danışmanlık yapan bilge ki-
şilere değer vermişlerdir.
Türkler, Müslüman olduktan sonra bir taraftan örf ve adetlerinden,
diğer taraftan İslamiyet bünyesinde oluşan farklı devlet teşkilatların-
dan faydalanarak yeni bir yönetim şekli oluşturmuşlardır. Türklerin
devlet geleneğinde bilgelerle, beylerle ve hatunlarla istişare etmek Görsel 1: Yusuf Has Hâcib (Temsilî)
önemli sayılmıştır. Vezir, İlk Müslüman Türk devletlerinde hükümda-
rın vekili olarak kabul edilmiştir. Selçuklu Devleti’nde ülkenin bütün
işleri hükümdarın vekili sıfatıyla vezirin başkanlık yaptığı Büyük Divan tarafından yürütülmüştür. Selçuk-
lularda sultanın fermanı ile göreve başlayan vezir; yasama, yürütme ve yargı yetkileri elinde bulunduran
hükümdarın vekili sıfatıyla devletin bütün işlerini idare eden en yüksek rütbeli memurdur. Sınırlı olmak
şartıyla ferman çıkarma yetkisi de bulunan vezir, yaptıklarından sadece hükümdara karşı sorumluydu.
Osmanlı Devleti’nde veziriazamlık (baş vezir) makamı da ihdas edilmişti. Veziriazam, vezirlerle diğer
devlet ileri gelenlerinin başı, hepsinin büyüğü ve padişahın mutlak vekili idi.
1. Hükümdarların devleti bürokratik sistemle idare etmeleri yönetime nasıl katkı sağlamış olabilir?
Açıklayınız.

2. Vezirlik kurumu, Türkiye Cumhuriyeti Devleti’nin hangi kurumları ile benzerlik göstermektedir?

3. Devlet yönetimindeki vezirin görevleri ile satrançtaki vezir taşının rolünü karşılaştırınız.

55
Hazırlayan: Yahya KARAKAYA