Page 65 - Tarih 10 | Kavram Öğretimi Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü
34 TARİH 10 Öğretim Programları ve Ders Kitapları Daire Başkanlığı
Kavram Öğretimi

‘‘Selçuklularda toprak yapılanmasının temelini ikta sistemi oluşturmaktadır. Bu sistemin kökleri
Selçuklulardan öncesine dayanmaktadır. İslam devletlerinde mülkiyeti devlete, kullanım hakkı ikta
sahibi denilen şahıslara ait olan topraklardır. Devlete askerî ve malî alanda büyük fayda sağlardı. İkta
olarak verilen toprakta ikta sahibi devlet adına bölgeden vergi toplar, bu vergilerle kendi maaşını
ve yetiştirdiği askerlerin ihtiyaçlarını karşılardı. Savaş zamanlarında bölgeden toplanan askerlerden
oluşturulan atlı birlikler orduya katılırdı. İkta sahibi aynı zamanda sorumlu olduğu bölgenin güven-
liğini ve bu bölgedeki tarımsal üretimin devamlılığını sağlardı.

İslam dünyasında genellikle uygulanan idarî ikta tarzıdır. Askerî ikta ender olarak uygulanmıştır. As-
kerî iktayı ilk düzenleyen kişi Büyük Selçuklu Devleti’nin veziri Nizam’ül-Mülk’tür. Selçuklularda
toprağa bağlı uygulanan ordu düzenidir. Bu sayede devletin askerine maaş ödemesi ve vergi topla-
ması kolaylaşmıştır. Askerî ikta ile ekilebilir arazilerin kullanımı devletin kontrolüne alınmıştır. İkta
sahiplerinin araziler ve bu arazilerde yaşayan reaya üzerindeki yetkileri sınırlandırılmıştır. Bu durum
merkezî otoriteyi güçlendirmiştir. Tarım yapılan topraklar ikta denilen bölümlere ayrılmıştır. İktalar
hizmet veya maaş karşılığı askerlere, komutanlara ve devlet adamlarına belirli süreler için verilmiş-
tir. Türk İslam devletlerinin birçoğunda toprak yönetimi bu şekildedir. Osmanlılar, Selçuklulardan
devraldığı bu sistemi geliştirerek uygulayan devletlerden olmuştur.’’
(Tırnak içinde yer alan metin, Sadi S. Kucur, TDV İslâm Ansiklopedisi “İKT” maddesinden düzenlenmiştir.)

1. İkta kavramını açıklayınız.

2. İkta sisteminin özelliklerini, faydalarını, amaçlarını aşağıdaki liste içerisine yazınız.

• ......................................................................................................................
Özellikleri • ......................................................................................................................

• ......................................................................................................................
• ......................................................................................................................
• ......................................................................................................................
Faydaları • ......................................................................................................................
• ......................................................................................................................
• ......................................................................................................................

• ......................................................................................................................
Amaçları
• ......................................................................................................................

3. Yukarıdaki metne göre İkta sahiplerinin araziler ve bu arazilerde yaşayan reaya üzerindeki yetkile-
rine yönelik sınırlama getirilmesinin nedenleri nelerdir?

62
Hazırlayan: Arzu KARA