Page 12 - Kimya 9 | 4. Ünite

Maddenin Hâlleri

Neler Kazanılacak? Katıların özellikleri ile bağların gücü arasında ilişki kurulacak
Katılar sınıflandırılarak günlük hayatta sıkça karşılaşılan tuz, iyot, elmas ve çinko katılarının tanecik-
lerini bir arada tutan kuvvetler açıklanacaktır.

4.2.1. KATILAR VE ÖZELLİKLERİ
İyot ve çinkonun her ikisi de oda koşullarında katı hâlde bulunur.
Isıtıldıklarında gösterdikleri davranışlar birbirinden farklıdır. İyot ısı-
tıldığında koyu renkli bir tortu ve menekşe rengi gaz çıkardığı hâl-
de (Görsel 4.2.1), çinko ısıtıldığında sıvılaşır (Görsel 4.2.2). Isı karşı-
sında farklı davranmalarının nedeni katıyı oluşturan kimyasal türleri
(atom, iyon, molekül) bir arada tutan kuvvetlerdir.
Katılar, amorf ve kristal katılar olmak üzere ikiye ayrılır. Amorf
Görsel 4.2.1: İyotun hâl değiştirmesi katıların belirli geometrik şekilleri yoktur, sert ve sıkıştırılamazlar.
Cam, lastik, plastik ve tereyağ amorf katıya örnek olarak verilebilir.
Belirli geometrik şekli olan sert ve sıkıştırılamayan katılara kris-
tal katılar denir. Günlük hayatta karşılaşılan katıların çoğu kristal ka-
tıdır. Kristal katılara tuz, iyot, elmas ve çinko örnek verilebilir. Kristal
katılar, kimyasal türlerini birarada tutan kuvvetlere göre 4’e ayrılır:

Kristal katılar

Görsel 4.2.2: Çinkonun hâl
değiştirmesi İyonik Moleküler Kovalent Metalik
katılar katılar katılar katılar

İyonik Katılar
İyonik katıları oluşturan zıt yüklü iyonları bir arada tutan kuvvet-
ler elektrostatik çekme kuvvetleridir.
İyonik katılarda genellikle anyonlar katyonlardan daha büyüktür.
Bu nedenle iyonik katılarda anyonların oluşturduğu boşluklara kat-
yonlar yerleşmiştir.
İyonik bileşikleri bir arada tutan güçlü etkileşimler olduğu için
iyonik bileşikler serttir. İyonik katıların erime ve kaynama noktaları
oldukça yüksektir. İyonik katılar elektriği iletmezler. Suda çözündük-
lerinde veya eritildiklerinde elektriği iletirler.
İyonik katıların örgü yapıları ve birim hücreleri birbirinden fark-
lı olabilir. NaCl (Görsel 4.2.3), CsCl, ZnS, MgO, CaF 2 bileşikleri iyo-
Görsel 4.2.3: Tuz iyonik katıdır nik katılara örnektir.
Moleküler Katılar
Moleküler katılarda moleküller arasındaki çekim kuvvetleri; di-
pol-dipol, London etkileşimleri ve hidrojen bağları olabilir.
Örneğin iyot (Görsel 4.2.4), kuru buz (katı CO 2 ) ve naftalin
(C 10 H 8 ) gibi apolar kovalent bağlı katılarda London etkileşimleri, SO 2
gibi polar katılarda, dipol-dipol etkileşimleri, H 2 O, NH 3 ve HF bileşik-
lerinin katı hâllerinde ise hidrojen bağları etkindir.
Bu etkileşimler kovalent ve iyonik çekim kuvvetlerinden daha za-
yıftır. Bu nedenle moleküler katıların erime ve kaynama noktaları dü-
şüktür.
Parafin, naftalin gibi bazı moleküler katılar yumuşaktır. Isı ve
elektriği iletmezler.
Görsel 4.2.4: İyot moleküler katıdır
154