Page 15 - Kimya 9 | 5. Ünite

Doğa ve Kimya

Azot oksitler NO x , insan sağlığı üzerinde doğrudan ve dolaylı et-
kilere sahiptir. Solunum problemlerine, baş ağrılarına, kronik olarak
akciğer fonksiyonlarında azalmaya, gözlerde tahrişe, iştah kaybına ve
dişlerde aşınmaya neden olabilir.
Azot oksitler bazı fabrika bacalarından çıkan zehirli gazların için-
de bulunur. Ayrıca araç motorlarında ve enerji santrallerinde oluşan
yüksek sıcaklık etkisiyle meydana gelir. Bunu önlemek için araç mo-
torlarının egzoz sistemlerine katalitik konvertörler (dönüştürücüler)
takılır.

Karbon dioksit
Atmosferde doğal olarak karbon dioksit (CO 2 ) bulunur ve birim
alandaki karbon dioksit miktarı yüzde 0,05’in altındaki hava, herhan-
gi bir sağlık veya çevre sorununa neden olmaz. Bu gaz günlük yaşa-
mın merkezinde yer alır ve normalde kirletici olarak düşünülmez. He-
pimiz nefes aldığımızda karbon dioksit üretiriz. Ancak karbon dioksit
yoğunluğu yüzde 5-10 arasında olan hava toksiktir ve birkaç dakika
içinde sizi öldürebilir.
Atmosferdeki karbon dioksit miktarının çok yüksek seviyelere
çıkmasına neden olan etkenler otomobiller, uçaklar, enerji santral-
leri; benzin ve doğal gaz gibi fosil yakıtların yakılmasıdır. Bu etken-
ler son 150 yılda, atmosferdeki karbon dioksit miktarını, olduğundan
daha yüksek bir seviyeye çıkartmıştır. Karbon dioksit küresel ısınma
ve buna bağlı olarak gelişen iklim değişikliğinden birinci derecede so-
rumlu olan sera gazıdır.

Kükürt oksitler
Günümüzde atmosfere salınan kükürt dioksitin başlıca sorumlu-
su insan faaliyetleridir. İnsan faaliyetleri olmadan önce atmosferde-
ki kükürt dioksitin ana kaynağı volkanik patlamalardı. Kükürt diok-
sit atmosferde ışığı yansıtarak Güneş ışığını tutar ve Dünya’nın soğu-
masına neden olur. Volkanik patlamalar sonucunda açığa çıkan büyük
miktarlardaki kükürt dioksit yıllarca sürebilecek küresel soğumaya
neden olur.
Kömür, petrol gibi fosil yakıtlar saf değildir ve bileşimlerinde kü-
kürt içeren organik bileşikler vardır. Bileşiminde kükürt bulundu-
ran yakıtların yanmasıyla SO 2 oluşur. SO 2 , NO 2 ile tepkimeye girerek
SO 3 ’e dönüşür.
SO 2 (g) + NO 2 (g) SO 3 (g)+ NO(g)
SO 3 atmosferdeki su buharı ile etkileşerek asit yağmurlarına ne-
den olur. Asit yağmurları da insanlarda akciğer ve cilt hastalıklarına,
tatlı su kaynaklarının kirlenmesine, tarihi eserlerin aşınmasına, bitki
örtüsünün zarar görmesine (Görsel 5.2.3) neden olur. Asit yağmur-
ları, toprakta bulunan kalsiyum iyonları ile reaksiyona girerek kalsi-
yum sülfat oluşturur. Oluşan kalsiyum sülfat suda çözünmediğinden
toprak içinde sabitleşir ve bitkiler tarafından alınamaz.
İnsanların hava kirliliğinin etkilerini algılaması zordur. Hava kir-
Görsel 5.2.3: Asit yağmuruna maruz
liliğinin insanlar üzerindeki tek etkisi ölüm değildir. Hava kirliliği
kalmış ormanlık bir
nedeniyle yüz binlerce insan astım ve bronşit gibi solunum sorunla-
alan
rı yaşamaktadır.

197