Page 12 - Tarih 11 | 6.Ünite

6. ÜNİTE

oldular. Çalışma saatlerinin uzunluğu ve kadın, yaşlı ve çocukların çok zor şartlarda çalışması,
daha az çalışma saati ve daha çok ücret talep eden işçi hareketine yol açtı. Uzun mücadeleler
ve sendikal hareketler sonucunda işçilerin durumunda göreli iyileşmeler gözlendi. Çalışma
saatleri azaltıldı, ücret dengesizlikleri giderilmeye çalışıldı ve ücret artışları yaşandı.

Gelişmiş ve hatta gelişmekte olan ülkelerde gözlenen en büyük değişikliklerden biri boş za-
manlardaki kayda değer artıştır. Boş zamanın artışı, etkinlik yarışına giren sektörlerde can-
lanmaya neden olmaktadır. Örneğin moda, turizm, spor, oyun, hobiler, tüketim, dinlenme ve
eğlenceye dayalı endüstriyel alanlardaki faaliyetler boş zaman endüstrisini oluşturdu. Bu du-
rum, bireyi veya toplumsal kesimleri boş zaman endüstrisinin direkt hedefi hâline getirerek
bu alanda, endüstriyel kuralların hâkimiyetinin pekişmesine neden oldu.

Avrupa ve Osmanlı Şehirlerinde Yaşanan Değişim
Modern şehirler, XVIII. yüzyılda Avrupa’da Sanayi Devrimi ile başlayan sanayileşmeyle orta-
ya çıkmıştır. Bir yandan teknolojik ve ekonomik diğer yandan politik ve ideolojik temele daya-
lı olarak toplumsal ve kültürel yapıyı yeniden şekillendiren Sanayi Devrimi sonrasında oluşan
sanayi toplumu, aynı zamanda modern ve kentleşmiş bir toplumdur. Şehirler, modernliğin,
bilimin, uygarlığın ve ilerlemenin kaleleri olarak öne çıkar.

Avrupa’da XIX. yüzyılda çok hızlı bir şekilde şehirlere göç eden işsizler ordusu fabrikaların
etrafına yerleşmeye başlamıştır. 1836’dan sonra yaygınlaşan demir yolları büyük şehirlerin
merkezine kadar ulaşırken enerji ve ham madde gereksinimini kolaylıkla sağladığından geç-
tiği bölgeleri de endüstri merkezlerine dönüştürmüştür.

Şehirler sadece sağladıkları iş imkânları ile değil sundukları hizmetlerle de çekim merkezî hâli-
ne gelmiştir. Bütün bu gelişmeler beraberinde birtakım sıkıntılar da getirmiştir. Konut sıkıntısı,
hava ve su kirliliği, artık maddeler, işçi mahallelerinin içinde bulunduğu kötü koşullar kentin
ciddi sorunları olarak ortaya çıkmıştır (Görsel 6.6). Fabrikalar işçiler için kışlalara dönüşmüştür.
Osmanlı Devleti’nde modern
anlamda şehirlerin kuruluşu
Avrupa’dan farklılık gösterir.
Sanayileşme ve teknolojik
gelişmenin geç başlaması bu
farklılığın en büyük sebebi-
dir. XIX. yüzyılda ülkenin dış
pazarlara açılması, ulaşım ve
tarım teknolojisindeki geliş-
meler şehirleşmeye büyük
oranda imkân vermiştir.
Şehirli nüfus oranı %25’e
yükselmiştir. Şehirlerin nü-
fus olarak büyümesinin ya-
nında mekânsal dağılımı
Görsel 6.6: XIX. yüzyılın ikinci yarısı, Manchester şehrinde hava kirliği da değişme göstermiştir.
Dışa dönük ticaret anlayışı
sebebiyle şehirler de dışa dönük hâle gelmiştir. Bu durum özellikle Selanik, İzmir ve İstanbul
şehirlerinde kendisini göstermiştir. Bu kentlerde klasik Osmanlı şehrinde yer alan bedesten
etrafındaki çarşılardan, liman çevresindeki kapanlardan oluşan eski şehir merkezlerinin yanı
sıra bankaların bulunduğu modern bir merkezî iş alanı oluşturmaya başlamıştır .

206