Page 13 - GELENEKSEL TÜRK SANATLARI MİNYATÜR 11

1.1. Ebru

Hazırlık Çalışmaları

1. Çevrenizde ebru örnekleri sergileyen, ebru kursu
veren, ebru sanatıyla ilgilenen kişi veya kurumlarda-

ki ebru örneklerini araştırınız.
2. Bir ebru atölyesine giderek veya İnternet'ten ebru-
nun nasıl yapıldığını seyrederek sınıf ortamında anlatınız.

1.1.1. Ebru Sanatı ve Tarihçesi Görsel 1.1: Hatip Mehmet Efendi’ye ait Süleymaniye Kütüphane
İlk olarak nerede ve kimin yaptığı bilinmese de ebru si'nde bulunan “Hamidiye, 31” yazılı kitabın cilt kapağı: Hatip Meh-
sanatının Türkistan coğrafyasından çıkan bir Türk sanatı met Ebrusu (Derman 1977: 31).
olduğu Batılılar tarafından da kabul edilmiştir. Bilinen ilk
adı Çağatayca "ebre"dir. Türkistan’dan İpek Yolu ile İran’a
geldi ve "ebri" ya da su yüzü anlamına gelen "abru" ismi
verildi. Ebru, gerek kullanılan malzemeler, boyalar ge-
rekse teknik ve desen açısından Osmanlıda asıl kimliğini
kazanarak kemale ermiştir. İstanbul'da beş yüz yılı aşkın
bir süredir yapıldığı bilinen ebru, 17. yüzyılın başından
itibaren tüccarlar tarafından Avrupa ve Amerika'ya gö-
türülmüştür. Bu sebeple Avrupa'da ebruya, Türk kâğıdı
veya Türk mermer kâğıdı denilmektedir. Avrupa'da ebru
tekniğinin öğrenilip kitap sanatlarında uygulanmasına
rağmen her zaman Türk ebruları tercih edilmektedir.
Tarihi bilinen en eski ebru örneği, Maliki Deylemi'ye
ait olan 1554 tarihli bir yazıda görülür. Ebru sanatı hak-
kında Türkçe kaleme alınmış bilinen en eski eser, 1608'de
yazılan “Tertib-i Risale-i Ebri” adlı yazma kitapçıktır. Görsel 1.2: Hezarfen Edhem Efendi ebrusu,
Eda Özbekkangay Koleksiyonu
Ebru tarihinde bugüne kadar tespit edilebilen ilk eb-
ruzen “Şebek” lakabı ile bilinen Mehmed Efendi’dir. Adı, Hezarfen Edhem Efendi (1829-1904), ebruculukta ken-
ebru yapımı ve terkiplerini anlatan en eski belge niteli- di ismiyle anılan neftli ebru (Görsel 1.2) üzerinde çalışmış
ğindeki (Görsel 1.1) “Tertib-i Risale-i Ebri” adlı eserde ve bu sahanın en güzel örneklerini yapmıştır. Bu ebrular,
geçer. Beyazıt’taki kâğıtçılarda ve saray nakışhanesinde çokça
Osmanlı Dönemi'nde birçok ebruzen yetişmiştir. Eb- rağbet görmüştür. Hezarfen Edhem Efendi, eserleriyle
rulu kâğıtlar devlet belgeleri ve resmî yazışmalarda ze- dönemin sultanının dikkatini çeken bir sanatkâr olmuş-
min olarak kullanılmıştır. Buradaki başlıca amaç estetik tur. Kendisine "Hezarfen" yani “bin hünerli” lakabının ve-
değerlerin yanı sıra tahrifat girişimini engellemektir ki; rilmesinin sebebi, hat ve ebrunun yanı sıra; doğramacı-
bugün çek, senet ve kâğıt paralar üzerindeki karmaşık lık, marangozluk, oymacılık, mimarlık gibi dallarda ihtisas
desenlerin mantığı buna dayanmaktadır. sahibi olmasıdır.

10