Page 45 - GELENEKSEL TÜRK SANATLARI MİNYATÜR 11

1.7. Halı-Kilim

Hazırlık Çalışmaları

Türk halı ve kilim desenlerini gözlemleyiniz. Türk halılarını
diğer halılardan ayıran özellikleri sınıf ortamında paylaşınız.

1.7.1. Halı-Kilim Sanatı
Türk el dokuma sanatlarının en önemlilerinden olan
halı-kilim günümüze kadar devamlılığını sürdürebilmiş-
tir. Günümüzde gerçek bir sanat eserine dönüşmüş olan
halının tarihi binlerce yıl öncesinin çadır yaşantısına ka- Görsel 1.105. Halı ve kilim deseni örneği
dar gider. Halı-kilim sanatı ile koyunun evcilleştirilmesi, Türk dokumalarında en çok kullanılan motifleri şu şekil-
göçebe hayatın şartlarından dolayı çadırların içinin dö- de sınıflandırmak mümkündür.
şenmesi ve çadır için gereken keçenin elde edilmesi ara- 1. Hayvansal motifler: En çok kullanılan kuş motifi olmak
sında yakın bir ilişki vardır. El dokuması kilim denilince üzere ejder, akrep, yılan, kurt ağzı, kurt izi ve böcek mo-
akla ilk Türk kilimleri gelmektedir. Bunun sebebi, göçebe tifleri de kullanılır.
Türklerin kilimi her yerde kullanabilmeleri ve dokuması- 2.Bitkisel motifler: Ağaç, yaprak, çiçek ve meyve motif-
nın her yerde yapılabilmesidir. leri kullanılır.
Bilinen ilk halı parçaları Orta Asya’da Pazırık’ta bulun- 3. Geometrik motifler: Dokuma kolaylığından dolayı en
muştur. Halı yapımcılığı bize, atalardan kalma bir sanat çok tercih edilen motif türüdür. En çok görülün şekilleri
ve kültür kimliği olarak yansımıştır. Tarihin derinliklerin- üçgen, dörtgen, dikdörtgen ve eşkenar dörtgendir.
de, Orta Asya kültüründe ortaya çıkan ve dünyaya yayı- 4. Karışık motifler: Madalyon, rozet, çengel, sütun yazı,
lan halı estetiği, hem fonksiyonel hem de estetik olması harf, damga, im vs. kullanılır.
dolayısıyla ayrıca öneme sahiptir. Halı sanatı özellikle 5. Sembolik motifler: Dokuyucunun duygu düşünceleri
Büyük Selçuklu Türkleriyle birlikte Batı Asya’ya ve İran’a ile doğa güçlerini simgeleyen motiflerdir. Bu gruba kuş,
gelmiştir ama ne yazık ki o dönemden bizlere hiçbir eser hayat ağacı, el, tarak, ibrik, kandil vb. girmektedir.
kalmamıştır. Ama Anadolu Selçuklu Dönemi'nde yapılan
halılardan müzelerimizde eserler mevcuttur. Arap istila- 1.7.2. Halı ve Kilimler Üzerindeki Desenlerin
ları ve Haçlı Seferleri yoluyla halı sanatı Avrupa’ya geç- Özellikleri
miştir. Avrupalılar, Anadolu tezgâhlarına siparişler ver- Türk halılarını diğer halılardan ayıran en önemli özellik,
mişlerdir. 14. yüzyılda Avrupalı ressamların yaptığı bazı renkleridir. Bu halılarda özellikle parlak renkler yeğlenir.
tablolarda bu sipariş halılar dikkati çekecek şekilde yer Kırmızı renk Türk halılarının temel rengidir. Türk halıların-
almıştır. da doğal kök boyaları kullanılır. Renklerin yanı sıra Türk
Halı ve kilimler başlangıçlarından itibaren sadece in- halılarında kullanılan desenler özgündür. Seccade halı-
sanların fiziksel ihtiyaçlarını karşılarken aynı zamanda larda, sütunlar arasına yerleştirilen mihrap deseni tüm
psikolojik beklentilerini de karşıladı. Dinî inançlar ve din- dünyada Türk motifi diye bilinir.
sel yaşam filozofik düşünceleri, insan ruhunu zenginleş- Yaşadıklarına tanık olan insanımız müthiş bir yaratıcı-
tirdi. Halı-kilimlerdeki motifler, kompozisyonlar sanatçı- lıkla halıda, kilimde, nakışta, çizgide; yaşamı, doğumu,
lara da konu oldu (Görsel 1.105). ölümsüzlüğü, soyunu, bereketi, bolluğu dile getirmiştir.

42