Page 43 - THM TEORİ VE UYGULAMASI 11

Gazel biçimindeki divanların uyak düzeni

Divanların şiirlerindeki uyak düzenleri ise şöyle sıralanabilir:
aa xa xa xa xa…
Gazel biçimindeki divanın dizeleri sonuna “fâ’ilâtün fâ’ilâtün” kalıbı eklenirse yedekli divan oluşur.

Murabba biçimindeki divanların uyak düzeni

aaba ccca ddda eeea…
İlk dörtlüğün uyak düzeni aaaa baba bbba… biçiminde de olabilir.

Yedekli ya da ayaklı divanın uyak düzeni

a(a) a(a) b(b) a(a) c(c) a(a)…
Divan türündeki uzun havalara “divan ayağı” adı verilen giriş ezgisiyle başlanır. Divanların giriş bö-
lümlerinde ve aralarda çalınan ezgisel bölümlere; o uzun havaya hazırlık olması için çoğunlukla “bağlama,
divan bağlama” tipindeki bir çalgıyla giriş yapılır. Çalgı eşliğinde çalınan bu sözsüz ezgi kalıbına “divan
ayağı” denir. Türk halk müziği repertuvarında yer alan “Konya
divan ayağı, Urfa divan ayağı” gibi çalgısal bölümlerin geç-
mişte “divan” türünde bir uzun hava ile seslendirildiği ancak
günümüzde bu bölümlerin unutulabildiği de kaynaklarda be-
lirtilmektedir.
Divan ayağı bazen serbest bazen de ritimli bir ezgi ka-
lıbından oluşur. Divanların sözlerinin seslendirilmesinde ara-
larda, başta ve sonda “ayak” adı verilen usullü çalgısal bölüm-
lerin bulunuşu; bu türe ait özel bir uygulamadır. Bu çalgısal
bölümler genellikle 2/4 ya da 4/4’lük ölçülerde olur. Divanlar
seslendirilirken dizilerin başında, ortasında ve sonunda “ah”,
“ağam”, “ah balam”, “ah ağam”, “aman”, “aman aman”, “ey
balam”, “vah” gibi katma sözler de kullanılmıştır.
Divan uzun havalarında Türk müziği makamlarının belir-
gin olarak kullanıldığı görülmektedir. “Hüseyni, hicaz, saba,
muhayyer” makamlarında divanlar bulunmaktadır. Türk toplu-
luklarının yaşadığı Kerkük ve yöresinde de divanların seslen-
dirilmesi oldukça yaygındır. Divanların sözlerinde klasik Türk
müziği şarkı formundaki terimlerden “zemin, nakarat, meyan”
gibi bölüm adlandırmaları da kullanılabilir.
Hafız Osman Öge; Harput’taki Müderrisler Derneğinde Görsel 1. : a ız s an e
makam ustaları hafızlar ile birlikte Fuzuli’den, Niyazi-i Mıs-
ri’den, Rasih’ten, Nedim’den ve önde gelen divan şairlerinden
gazelleri Harput makamları ile icra ederdi (Görsel 1.22).

BİLGİ NOTU
Zemin: Türk müziğinde sözlü veya sözsüz yapıtların birinci bölümüdür.
Meyan: Türk müziğindeki bestelerde ara bölümdür.

Divan Uzun Hava Türlerine Örnekler
► Akıbet Zir-i Zeminde (Ege)
► Asaf'ın Miktarını Bilmez Süleyman (Şanlıurfa)
► Asalet Bir Altın idi Pul Oldu (Ankara)
► Benim Mecnun Kim Ol Hayranı Leyli (Sivas)
► Ben Şehid-i Badeyem Dostlar (Diyarbakır)
► Bir Havar Eyleyin Elden Ellere (Erzurum)
► Bugün Dersin Yarın Dersin (Elazığ)
► Buy-i Vahdet Almışam Bus-i Leb-i Peymaneden (Diyarbakır)
► Bülbül Tek Uyandım Bir Seher-ü Nâğâh (Kastamonu)

42