Page 21 - TÜRK VE BATI MÜZİĞİ TARİHİ 12

1. ÜNİTE

1.3.3. Antik Yunan Müziğinde Çalgı ve Ses Sistemleri

Antik Yunan müziğinde kullanılan çalgılar ve ses sistemleri günümüze kadar sürekli değişim ve gelişim içeri-
sinde olmuştur. Doğu kökenli olan ve sert tınlayan vurmalı çalgılar Antik Yunan’da pek rağbet görmemiştir. Dinî
tapınmalarda zilsiz tef, darbuka, küçük ziller, üçgen çelik ve çıngırakların takılı olduğu çalparalar kullanılmıştır.
Antik Yunan müziği çalgılarından bazıları aşağıda verilmiştir:
Phorminx, en eski Yunan telli çalgısıdır. Çalgının yarım ay biçimindeki gövdesinden iki kol uzanır. İlk dönem-
lerde 4 ya da 5 olan çalgının tel sayısı, sonraları 7’ye çıkmıştır.
Lir, Yunanlıların gözde çalgısıdır. Sadece virtüözlerin değil halkın da kullandığı bir çalgı olan lirin öğretilmesi
özellikle Atina’da eğitim programlarına alınmıştır. Yunan makamları dörder seslik tetrakortlardan oluştuğu için
ilk lir de 4 tellidir. Lir; boynuzdan, ağaçtan ya da fil dişinden yapılmış mızrapların yanı sıra sadece parmaklarla da
çalınmıştır. Çalgının tel sayısı; 5, 6, 7, 8, 11, 12 ve hatta 15’e kadar çıkmıştır. Lire takılan her yeni tel, Yunan müzik
dünyasında bir devrim yaratmış ve tartışmalara neden olmuştur. MÖ 500’lü yıllarda 8-9 telli lirler kullanılırken MÖ
450’li yıllarda 11-12 telli lirler yapılmaya başlanmıştır.
Çitara, phorminxin gelişmiş hâlidir. Lirden daha karmaşık bir yapısı olmasına rağmen daha kullanışlı ve gür
seslidir. Çalgının 7 ya da 8 teli vardır. Yunan makamlarındaki seslerin adları, çitaradaki 7 telden alınmıştır.
Beşik-Çitara, kadınların kullandığı bir ev çalgısıdır. Çalgının gövdesinde tanrıların gözleri simgelenmiştir.
Barbiton, lir ailesine ait uzun boylu bir çalgıdır. Eski Yunan şairleri, şiirlerini gözde çalgıları olan barbiton eşli-
ğinde söylemiştir.
Arp, Mısır kökenli bir çalgıdır. Mısır’da kullanılan trigonon adlı arp, taşınabilir ve üçgen biçimindedir.
Aulos, Anadolu müzik kültürüne has bir çalgı olan zurna ya da Batı müziği çalgılarından olan obua gibi çifte
kamışlı bir çalgıdır. Keskin ve tiz bir sesi vardır. Yunan üflemeli çalgılarının en yaygını ve sevilenidir. Kimi zaman
solo çalgı olarak kullanılmış, kimi zaman da telli çalgılara ya da vokal müziğe eşlik etmiştir. Özellikle dinî tapınma-
larda kitleleri harekete geçirmek için bu çalgıdan yararlanılmıştır.
Salpinx, ilkel trompet olarak skabul edilen üflemeli bir çalgıdır. Bu çalgının sesi trompetten daha güçlüdür.
Antik Yunan’da çalgılarla birlikte ses sistemleri de gelişmiştir. Antik Yunan’ın en önemli ve belirgin özelliği,
getirmiş olduğu müzik sistemidir. Yunan uygarlığının müzik sistemi; öteki İlk Çağ uygarlıklarına göre kendi içinde
tutarlı, somut ve bilimsel açıklamaya dayanan ileri bir aşamayı temsil etmiştir. Hatta sadece bununla kalmamış, tarih
boyunca çok sesli müziği de temellendirmiştir. Hristiyan müziği (kilise müziği), sistematik biçimde Yunan makamlarına
(modlarına) bürünmüştür (Tablo 1).
Avrupa’daki halk şarkılarının çoğunluğu modaldır. Rönesans Dönemi çok sesliliği, modal müziğe dayanmaktadır.
Daha sonraki dönemlerin armonili müzikleri de modlardan etkilenmiştir. Giovanni Pierluigi da Palestrina (Ciyovani
Pierluici da Palestrina), William Byrd (Vilyım Biyırd) ve hatta Johann Sebastian Bach (Yuhan Sebastian Bah) ile George
Frideric Handel (Corc Firedrik Hendel) bu etkiyi hissettirmişlerdir. Ludwig van Beethoven’ın (Ludvig van Bethofın) son
kuartetlerinden biri olan “lydian” modundaki adagiosunda (la minör op.132) Yunan makamları yeniden gündeme gel-
miştir.
Antik Yunan’da sistemleştirilen makamsal müzik, çağlar boyunca gelişen çok sesli müziğe kaynak oluşturmuştur
ve çağdaş dönem müziğinde yeniden değerlendirilmiştir. Günümüzde de yeni müzik tekniklerini kullanan besteciler,
Yunan modlarından yararlanmaktadır (Say, 1994, s. 55).

Tablo 1: Yunan Modları ve Kilise Modları

Yunan Modları Kilise Modları
Dorien (doryen) Mi inici dizisi Dorien dizisi Re çıkıcı dizisi

Phrygien (frigyen) Re inici dizisi Frigyen dizisi Mi çıkıcı dizisi
Lydien (lidyen) Do inici dizisi Lidyen dizisi Fa çıkıcı dizisi
Mixolidyen (miksolidyen) Si inici dizisi Miksolidyen Sol çıkıcı dizisi

Hypodorien (hipodoryen) La inici dizisi Hipodoryen La çıkıcı dizisi
Hypophrygien (hipofrigyen) Sol inici dizisi Hipofrigyen Si çıkıcı dizisi
Hypolydien (hipolidyen) Fa inici dizisi Hipolidyen Do çıkıcı dizisi

20 BATI MÜZİĞİ TARİHİNE GİRİŞ