Page 32 - TÜRK MÜZİĞİ TARİHİ 12

1. ÜNİTE

A) Geleneksel Din Dışı Türk Müziği
Geleneksel Türk Halk Müziği (GTHM)
GTHM uzun hava ve kırık hava olmak üzere ikiye ayrılır: Geleneksel Türk Halk Müziği
a) Kırık Hava a) Kırık Hava b) Uzun Hava
Kırık hava; dizisi ve dizi içindeki seyri bilinen, belli usul ve kalıplara Karadeniz türküsü Arguvan
bağlı kalınarak icra edilen bir türdür. Kırık hava alt türleri şunlardır: Teke zortlatması Barak
Karadeniz Türküsü: Geleneksel çalgıları Karadeniz kemençesi,
tulum ve zurnadır. Genellikle 5 ve 7 zamanlı usullerin çeşitli mertebe- Konya türküsü Bozlak
leri kullanılır. İcra sırasında yöresel ağız ve özellikle bağlama çalgısın- Yozgat türküsü Divan
da ‘’Karadeniz tezenesi’’ bu alt türde önemlidir. Karadeniz’in yöresel Azeri türküsü Gurbet
danslarına eşlik için olanları sayıca fazladır. Rumeli türküsü Hoyrat
Teke Zortlatması: Geleneksel çalgıları sipsi, cura, bağlama ve ka- Zeybek Maya
bak kemanedir. Genellikle 9 zamanlı usuller ve türevleri kullanılır. İcra Güvende takımı Müstezat
sırasında yöresel ağız ve özellikle bağlama çalgısında ‘’Teke tezenesi’’ Barana takımı Yol havası
bu alt türde önemlidir. Teke yöresinin danslarına eşlik için üretilmiştir. Müzikli öykü
Konya Türküsü: Geleneksel çalgıları bağlama ve kaşıktır. Genellik-
le 2 ve 4 zamanlı usuller kullanılırken nadir de olsa 7 ve 9 zamanlı usüllerle de karşılaşmak mümkündür. Bağlama
çalgısında ‘’Konya tezenesi’’ bu alt türde önemlidir. Konya yöresinin danslarına eşlik için olanları da vardır.
Yozgat Türküsü: Geleneksel çalgıları bağlama, davul ve zurnadır. Genellikle 2 ve 4 zamanlı usuller kullanılır.
İcra sırasında ağır bir tempoda bağlama çalgısında yapılan ‘’tril’’ ve ‘’Yozgat tezenesi’’ bu alt türde önemlidir.
Azeri Türküsü: Geleneksel çalgıları tar, akordeon ve garmondur. Genellikle 6 ve 12 zamanlı usullerin türevleri
kullanılır. Segâh ve nihavend makamlarının yanında tampere dizi de kullanılır. Ses icrası sırasında yöresel ağız
kullanılır. Çalgılarda ise uzun süreli seslerde tremolo ve tril yapılması bu alt türde önemlidir. Azeri Türklerinin ül-
kemizde yoğun olarak yaşadığı Kuzeydoğu Anadolu yöresinin danslarına eşlik için olanları da vardır.
Rumeli Türküsü: Geleneksel çalgıları olan bağlama, kaba zurna ve davulun yanı sıra keman, kanun ve ut da
kullanılır. Genellikle 5, 7 ve 9 zamanlı usullerin çeşitli mertebeleri kullanılır. İcra sırasında yöresel ağız ve özellikle
bağlama çalgısında ‘’Trakya tezenesi’’ bu alt türde önemlidir. Rumeli ve Trakya yöresinin danslarına eşlik için olan-
ları da vardır.
Zeybek: Geleneksel çalgıları kaba zurna, davul, kabak kemane ve bağ-
lamadır. Genellikle 9 zamanlı usuldedir. Ege bölgesine aittir. Genel olarak
ağır tempoda icra edilir. Bağlamada kendine has zeybek tezenesi tavrı
önemlidir. Tek bir diziye (makama) bağlı değildir. Yöresel danslarına eşlik
için olanları da vardır (Görsel 1.63).
Güvende Takımı: Değişik usullerdeki türkülerin birbirine bağlanma-
sıyla icra edilir. Türkülerin bağlanma sırası ağırdan hızlıya doğrudur. Tek
bir diziye (makama) bağlı değildir. Bursa ve Balıkesir yöresine ait bir kırık
hava alt türüdür.
Barana Takımı: Değişik usullerdeki türkülerin birbirine bağlanmasıyla
icra edilir. Halk danslarını da içeren hem görsel hem de müziksel bir tür-
dür. Sözel bölümler koro ve solo olarak seslendirilir. Tek bir diziye (maka-
ma) bağlı değildir. Balıkesir’e bağlı Dursun Bey ve Soma’ya bağlı Tarhala
yöresine ait bir kırık hava alt türüdür.
b) Uzun Hava
Uzun hava; dizisi ve dizi içindeki seyri bilinen, belli usul veya ritim kalıpla-
rına dâhil edilmeden serbest ifadeyle icra edilen bir türdür. Uzun havanın alt Görsel 1.63: Zeybek dansı
türleri şunlardır:
Arguvan: Malatya yöresine ait bir uzun hava türüdür. Alevi Türkmenlerine özgüdür. Hüseyni dizisinin özellik-
lerini gösterir. Eşlik sazı bağlamadır. İcra esnasında sözler konuşurcasına söylenir.
Barak: Oğuzeli, Kilis, Nizip, Adana ve Kahramanmaraş’ın bazı kesimlerine ait olan bir uzun hava türüdür. Tek
bir diziye (makama) bağlı değildir. Eşlik sazı, bağlama ve zurnadır. İcra esnasında sözler konuşurcasına söylenir.
Sekileme, ters glisendo ve tril sık kullanılmaktadır.

TÜRK MÜZİK TARİHİNE GİRİŞ 31