Page 156 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

NÜKLEİK ASİTLERİN ÇEŞİTLERİ VE GÖREVLERİ, GENETİK MATERYALİN ORGANİZASYONU

a) Ribozomal RNA (rRNA)
• Hücrede miktarı en fazla olan, protein sentezinden sorumlu RNA çeşidine rRNA denir. Ribozomun yapısında yer alır.
Hücredeki toplam RNA’ların %80’ini oluşturur.
• Protein sentezi sırasında ribozomda tRNA ile etkileşerek uzayan polipeptit zincirine amino asit bağlar. Protein sente-
zinin fazla görüldüğü hücrelerde rRNA, ribozom ve çekirdekçik sayısı fazladır.
• Ökaryot hücre yapısına sahip canlılarda rRNA’lar çekirdekçikte DNA üzerinden sentezlenir. Sentezlenen rRNA’lar pro-
teinlerle birleşerek ribozomun alt birimlerini oluşturur. Yapımı tamamlanan ribozom alt birimleri, çekirdek porlarından
sitoplazmaya geçer. mRNA, alt birimlere bağlandığında işlevsel hâle gelir.
• rRNA enzim gibi davranarak amino asitler arasında peptit bağı kurulmasında görev alır ve polipeptit sentezinin gerçek-
leşmesini sağlar. Protein sentezinin fazla görüldüğü hücrelerde rRNA, ribozom ve çekirdekçik sayısı da fazladır.
b) Mesajcı RNA (mRNA)
• Hücrede miktarı en az olan RNA çeşididir. Hücredeki toplam RNA’ların sadece %5’ini oluşturur.
• Ökaryot hücrelerde DNA, hücre çekirdeğinde bulunur. Ancak DNA’da bulunan bilgiye göre protein sentezlenebilmesi
için bu bilginin çekirdekten dışarı çıkması gerekir. mRNA, DNA’dan aldığı bilgiyi sitoplazmaya taşıyarak ribozoma bağ-
lanır. Polipeptit sentezi için kalıp görevi görür. DNA’daki genetik bilginin proteine çevrilmesine aracılık eden bu RNA’ya
mesajcı RNA adı verilmiştir.
• mRNA sentezi sırasında DNA’nın iki zincirinden sadece biri kalıp olarak kullanılır. DNA’nın şifre veren zincirindeki
genetik şifreye göre mRNA, bu zincirin karşıtı olarak sentezlenir. Sentez sırasında DNA’daki adeninin karşısına
mRNA’da urasil gelir. Böylece mRNA, DNA’dan genetik bilgiyi almış olur.
• Hücrede mRNA çeşidi sayısı, sentezlenen protein çeşidi sayısı kadardır.
• İhtiyaç duyulan protein sentezlendikten sonra mRNA yıkılır. İhtiyaç hâlinde DNA’dan ilgili mRNA sentezlenir.
• Bir proteine çok ihtiyaç varsa mRNA birkaç kez kullanılabilir. Bir hücrede aynı tip mRNA’dan çok fazla sayıda üretilebilir.
• mRNA’da 3’lü baz dizilimlerinden oluşan kodonlar vardır. Her amino asit, mRNA’da bir kodona karşılık gelir.

• mRNA’daki nükleotit dizilimi; sentezlenecek olan proteinin amino asitlerinin çeşidini, sırasını ve sayısını belirler.
c) Taşıyıcı RNA (tRNA)
• Protein sentezinde kullanılacak olan uygun amino asitleri sitoplazmadan ribozoma taşıyan RNA’ya tRNA denir.
tRNA’lar hücredeki toplam RNA’nın %15’ini oluşturur.
• Yaklaşık 80 nükleotitten oluşur ve DNA üzerinden sentezlenir. Protein sentezi sırasında tRNA, belirli bölgelerindeki
bazların hidrojen bağlarıyla birleşmesi sonucu üç boyutlu bir yapı kazanır.

• tRNA’da, mRNA’daki kodonlara karşılık gelen üçlü baz dizilerine antikodon denir. Antikodon ipliğinin uygun olan uç
kısmında amino asidi tanıyan ve taşıyan kısım vardır.
• tRNA’lar protein sentezi sırasında tekrar tekrar kullanılabilir. Canlı yapısında bulunan 20 çeşit amino asidin her birine özgü
en az bir tRNA bulunur. Bu nedenle protein sentezinde 20 çeşit amino asidi ribozomlara taşıyan en az 20 çeşit tRNA vardır.
• Aynı amino asidin taşınmasında birden fazla çeşit tRNA molekülü görev yapar. tRNA’lar protein sentezi sırasında
tekrar tekrar kullanılabilir. Yapısı bozulan tRNA’lar parçalanır ve yeniden oluşur.

Amino asit Hidrojen
bağları
Amino asit
baglanma
bölgesi

Antikodon
bölgesi

mRNA
mRNA
tRNA’nın sırasıyla ikincil ve üçüncül yapısı

156 MEBİ KONU ÖZETLERİ BİYOLOJİ - AYT