Page 236 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

TOZLAŞMA, DÖLLENME, TOHUM VE MEYVE OLUŞUMU

TOHUM OLUŞUMU
• Tohum; tohumlu bitkilerin üreme ve yayılmasını sağlayan, tohum taslağının farklılaşması ile oluşan yapıdır.
• Tozlaşma ve döllenmeden sonra her bir tohum taslağı bir tohuma dönüşür. Bu işlem sırasında hem endosperm hem
de embriyo gelişir. Olgun bir tohum dıştan içe doğru tohum kabuğu, besi doku (endosperm) ve uyku hâlindeki embri-
yodan oluşur.
• Tohum kabuğu, tohum taslağı örtüsünün gelişmesiyle oluşur ve tohumu dış etkilere karşı korur.
• Endosperm, çoğunlukla embriyodan önce gelişmeye başlar. Endosperm; karbonhidrat, yağ veya protein gibi besin
maddelerini depolar ve embriyoya çenekler aracılığı ile besin sağlar. Örneğin fasulye gibi bazı çift çenekli bitkilerde ise
endospermin besin kaynakları, tohum gelişimini tamamlamadan önce çeneklere gönderilir. Sonuç olarak olgunlaşan
tohumda endosperm çeneklerde bulunur. Böyle bitkilerde çimlenme için gerekli besin, çeneklerden sağlanır.
• Embriyo, zigotun çok sayıda mitoz geçirmesiyle oluşur. Embriyonun yapısında embriyonik kök, embriyonik gövde ve
çenek adı verilen yapılar bulunur. Embriyonik kök bitkinin kök sistemini, embriyonik gövde ise sürgün sistemini oluşturur.
Tohumlu bitkilerde embriyoyu kaplayan etli kısma çenek denir. Çenekler, tohum gelişirken endospermden besin emer
ve çimlenme sırasında bunları embriyoya iletir. Tohum taslağında iki çenek bulunduran bitkilere çift çenekli bitkiler, bir
çenek bulunduran bitkilere ise tek çenekli bitkiler denir.

Tek çenekli mısır tohumu Çift çenekli fasulye tohumu

MEYVE OLUŞUMU
• Döllenme olayından sonra çanak ve taç yapraklar dökülür. Erkek ve dişi organlar solar. Tohumu kuşatmış olan ovaryum
etlenerek şişkinleşir ve meyveye dönüşür.
• Meyve, uyku hâlindeki tohumların korunmasını ve yayılmasını sağlayacak şekilde özelleşmiş yapıdadır.
• Meyveler; basit meyve, küme meyve ve bileşik meyve olmak üzere üç gruba ayrılarak incelenir.
¡ Basit meyve
Bir çiçeğe ait tek bir yumurtalığın gelişmesiyle oluşan meyveye denir. Örneğin portakal, limon, kayısı, üzüm, erik,
bezelye, bakla ve kiraz gibi meyveler basit meyvelerdir.
¡ Küme meyve (agregat)
Bir çiçeğe ait birbirinden ayrı yumurtalıkların bir bütün olarak gelişmesiyle oluşan meyvelerdir. Örneğin çilek, dut,
böğürtlen gibi meyveler küme meyvelerdir.
¡ Bileşik meyve
Bir çiçek sapına bağlı birden fazla çiçeğe ait yumurtalıkların bir bütün olarak gelişmesiyle meydana gelen meyve-
lere denir. Ananas bileşik meyvelere örnek verilebilir.
• Bazı kapalı tohumlu bitkilerde yalnız yumurtalığın gelişmesiyle oluşan meyvelere gerçek meyve denir. Kiraz gerçek
meyveye örnektir.
• Yumurtalıkla birlikte çiçeğin diğer kısımlarının da meyve oluşumuna katılmasıyla oluşan meyvelere yalancı meyveler
denir. Çilek, elma ise yalancı meyveye örnektir.

Kiraz (basit meyve) Böğürtlen (küme meyve) Ananas (bileşik meyve) Elma (yalancı meyve)
236 MEBİ KONU ÖZETLERİ BİYOLOJİ - AYT