Page 84 - Konu Özetleri AYT Biyoloji

KAN DAMARLARI, KILCAL DAMARLAR VE DOKU SIVISI ARASINDAKİ MADDE ALIŞVERİŞİ

• Kalbe göre daha üst konumda bulunan toplardamarlarda kanın kalbe geri dönmesinde yer çekimi kuvvetinin olumlu
yönde bir etkisi varken kalbe göre daha altta kalan toplardamarlar için yer çekimi olumsuz bir etki oluşturur. Buna kar-
şın toplardamarların yapısında bulunan düz kasların ve iskeleti saran kasların kasılıp gevşemesi toplardamarlardaki
kanın hareketini kolaylaştırır. Ayrıca toplardamarlardaki tek yönlü açılan kapakçıklar kanın kalbe doğru tek yönde
akmasını sağlar.

Damarların Kesit Alanı ve Kanın Akış Hızı

Toplam kesit alanı (cm 2 )
Kan, arterlerden arteriyollere (büyük atardamarlardan
daha küçük atardamarlara) oradan da kılcal damarlara
geçer. Kılcal damarların geniş bir yüzeye dağılım gös-
termesi kılcalların toplam kesit alanının atardamarın
toplam kesit alanından çok daha fazla olması anlamı-
na gelir. Bunun sonucu olarak kan, kılcallara geçtiği
zaman oldukça yavaşlar. Bu durum, kılcal damarlar ile Kan akış hızı
doku sıvısı arasındaki madde alışverişini oldukça ko- (cm / s.)
laylaştırır. Kan daha sonra kılcal damarlara göre top-
lam kesit alanı daha küçük olan toplardamara geçerek
hızlanır.
Kan damarlarının toplam kesit alanı ve kan akış hızı

Damarlarda Kan Basıncı
Kalp karıncıklarının duvarları kulakçıklara göre daha
kalındır. Bu yüzden atardamarlardaki kan basıncı
daha fazladır. Özellikle sol karıncık, kulakçıklara oran-
la daha güçlü kasıldığından kan basıncının en yüksek
olduğu damar aorttur. Doku kılcal damarlarında kan
basıncı kısmen düşse de toplardamarlardaki kan ba-
sıncından daha yüksektir. Kalbin kasılıp gevşemesi
sırasında atardamarlarda oluşan basınca tansiyon
denir. Kalp kasıldığında atardamarlardaki kan basıncı-
na sistolik basınç (büyük tansiyon) denir. Karıncıkla-
rın gevşemesi sonucu atardamarlarda basınç düşer.
Bu basınca da diyastolik basınç (küçük tansiyon)
Damarların kan basıncı
denir. Kalbin her atışında atardamarlarda basınçtan
dolayı oluşan gerilim ve ritmik genişlemeler nabız olarak ifade edilir. Kan basıncı genellikle kalple aynı hizada olan bir
koldan tansiyon aleti (sfigmomanometre) aracılığıyla ölçülür. Dinlenme hâlindeki sağlıklı bir yetişkin bireyde sistolde kan
basıncı ortalama 120 mmHg iken diyastol durumunda kan basıncı ortalama 70 mmHg’dir.
KILCAL DAMARLAR VE DOKU SIVISI ARASINDAKİ MADDE ALIŞVERİŞİ

• Kan ile doku sıvısı arasındaki madde alışverişi kılcal damarlar aracılığıyla olur.
• Kılcal damarlar O , CO , glikoz, tuz gibi bazı küçük moleküllere geçirgendir. Ancak kan proteinleri gibi büyük mole-
2
2
küllere geçirgen olmadığı için bu moleküller genellikle kan içerisinde kalır. Kan içerisinde kalan bu proteinler kanın
ozmotik basıncının oluşmasında önemli rol üstlenir.
• E. H. Starling (Starling ) kılcal damarlar ve doku sıvısı arasındaki madde alışverişinin birbirine zıt olan iki etken tara-
fından kontrol edildiğini öne sürmüştür. Bu zıt etkenlere (kan basıncı ve ozmotik basınç) Starling kuvvetleri denir.
• Kan basıncı kılcal damar çeperlerindeki mikro açıklıklardan geçebilecek büyüklükteki maddelerin (su ve çözünmüş
maddeler) kandan doku sıvısına geçmesini sağlarken kan proteinleri sayesinde oluşan ozmotik basınç ise maddeleri
kan içerisine çeker.

84 MEBİ KONU ÖZETLERİ BİYOLOJİ - AYT