Page 228 - Konu Özetleri AYT Fizik

BÜYÜK PATLAMA TEORİSİ

Yapılan bu deney ve araştırmaların sonucunda tüm atom altı par-
çacıkları tek çatı altında toplayan bir model ortaya kondu ve buna
standart model adı verildi. Standart model, şu ana kadar bulu-
nan parçacıkların yer aldığı ve yeni bulunabilecek parçacıkların
eklenebileceği bir modeldir. Standart model, ayrıca bu parçacık-
ların etkileşimde olduğu kuvvetleri de açıklar.

Standart modele göre temel parçacıklar, kuarklar ve leptonlardır.
Bir parçacık, başka parçacıklardan oluşmuyorsa temel parçacık
olarak kabul edilir ve bu parçacıklara madde parçacığı da denir.

Molekülden kuarklara maddenin yapı taşları

Yapılan deneyler ve araştırmalar sonucunda proton ve nötronların çarpıştırı-
larak nötronun protona dönüşümü anında oluşan bozonunun ,proton ve
−
nötrondan daha fazla kütleye sahip olduğu bulunmuştur. Bu nedenle kütlede
oluşan bu farktan dolayı bugüne kadar gözlenemeyen başka bir parçacık ol-
duğu fikri öne sürülmüştür. Bu fikir 1964’te Peter Higgs tarafından ileri sü-
rülmüş ve bu parçacığa Higgs Parçacığı veya Higgs Alanı adı verilmiştir.
Higgs bozonunun da Higgs alanı ile etkileşime girerek kütle kazandığı kabul
ediliyordu. 2012 yılında CERN’de yapılan deneylerde Higgs bozonunun varlığı
tespit edilmiştir.

Peter Higgs (1929-2024)

DOĞADAKİ DÖRT TEMEL KUVVET VE TAŞIYICI PARÇACIKLARI

1. Güçlü (Yeğin) Nükleer Kuvvet
Güçlü nükleer kuvvet, proton ve nötronların çekirdekte bir arada durmasını sağlayan, çekirdeğin dağılmasını engelleyen
kuvvettir. İsminden de anlaşılacağı üzere temel kuvvetler içinde en büyük şiddete sahip kuvvettir. Atomun çekirdeğinde yer
aldığı için etki mesafesi çok kısadır. Kuarkları birbirine bağlayan güçlü nükleer kuvvetin etkileşim parçacığına gluon denir.
Gluonlar, spini 1 olan kütlesiz ve yüksüz bozonlardır.
Temel Kuvvetin Adı Aracılık eden Alan Parçacığı Kuvvet Şiddeti Kuvvetin Menzili
Çekirdek Kuvveti
Gluon 1 Kısa (1 fm)
(Yeğin Kuvvet)

2. Elektromanyetik Kuvvet
Elektromanyetik kuvvet, yüklü parçacıklar arasında oluşur. Bir atomun çekirdeği ile başka bir atomun elektronları arasında
bağ kurabildiği gibi sonsuz uzaklıktaki yüklerle de etkileşime girebilir. Bu yüzden etki mesafesi çok uzundur. Elektroman-
yetik kuvvetin kuvvet taşıyıcısı fotonlardır. Fotonlar, spini 1 olan kütlesiz ve yüksüz bozonlardır.

Temel Kuvvetin Adı Aracılık eden Alan Parçacığı Kuvvet Şiddeti Kuvvetin Menzili
Elektromanyetik Kuvvet Foton 10 -2 Sonsuz (∞)

3. Zayıf Nükleer Kuvvet
Zayıf nükleer kuvvet, çekirdekteki kararsızlığı meydana getiren kuvvettir. Kararsız atom çekirdeğindeki radyoaktif bozun-
malardan, nötrinoların ve leptonların çekirdek ile etkileşiminden sorumlu kısa menzilli bir kuvvettir. Kuarkın türünü değiş-
tirerek nötronun protona dönüşümünü sağlar. Zayıf nükleer kuvvetin taşıyıcıları W (yüklü) ve Z (yüksüz) bozonlarıdır.
±
0
Spini 1 olan bu bozonların kütlesi oldukça büyüktür.

228 MEBİ KONU ÖZETLERİ FİZİK - AYT