Page 72 - Konu Özetleri AYT Psikoloji

DÜŞÜNMENİN YAPI TAŞLARI - DİLİN DÜŞÜNMEDEKİ ROLÜ - DOĞRU KARAR VERMEDE İRDELEMENİN ÖNEMİ

Sosyal bir çevrede dünyaya gelen birey dil ile birlikte yaşadığı toplumun dü-
şünce kalıplarını da öğrenir. Giderek düşüncelerini daha iyi ifade etmeye baş-
layan bireyin bilişsel gelişimi ilerledikçe dili kullanma becerisi de gelişir.
Dil üst düzey bilişsel bir süreçtir. Düşünmek, akıl yürütmek, problem çözmek,
yeni şeyler üretmek için dil kullanılır.
Bireyin kendi kendine nesneler hakkında ve diğer bireylerle yaptığı hayali
konuşmaya içsel konuşma denir. Önceki gün tartıştığımız arkadaşımız ile
aramızda geçen konuşmaları yalnızken zihnimizde canlandırmamız buna ör-
nektir.
Düşünürken zihnimizden geçen hayal ve sembolleri sözcüklerle ifade etmeye
sözel düşünme denir. Arkadaşımıza bir doğum günü hediyesi almaya hazır-
lanırken “Acaba ne alsam?”, “Bu kitap onu sevindirir mi?”, “Bu kalemin rengini
beğenir mi?” gibi cümleleri zihnimizden geçirmemiz buna örnektir.

Doğru Karar Vermede İrdelemenin Önemi
Düşünme çoğu zaman problem çözme, irdeleme ve karar vermeye yöneliktir.
Problem, hedefe ulaşmada karşılaşılan engeldir. Problem çözme, kişinin kendisini hedefine ulaştıracak araç ve davra-
nışları seçmesi ve kullanmasıdır. Problem çözümünde çeşitli bilişsel işlemler gerçekleştirilir. Bunlar; hazırlık, kuluçka,
kavrayış ve değerlendirme sürecidir.
Hazırlık aşamasında problem yorumlanır, çözüm için bilgi ve malzeme toplanır.
Bir genç üniversitede hangi bölümde okuyacağına karar vermek için bölümleri bütün yönleriyle araştırır.
Kuluçka aşamasında çözülemeyen problemler bir süre beklemeye alınır. Kişinin dikkati başka alana kaymıştır ancak
bilinçaltı süreçler hâlâ problemle uğraşmaktadır.
Araştırmaları sonucunda karar veremeyen genç, çalışmalarına ve gündelik yaşamına devam eder.
Kavrayış aşamasında problem ile ilgili gizli kalmış unsurlar açığa kavuşmuş ve çözüm sağlayacak düşünce ortaya çıkmış-
tır. Birey bu aşamada problem için yeni bir çözüm üretir.
Rehber öğretmeninden ve ailesinden fikirler alan genç, aynı zamanda okumak istediği şehirleri de netleştirir.
Değerlendirme aşamasında çözümü yapılan problemin uygunluğu düşünülür. Yani bulunan çözüm değerlendirilir. Çözüm
işe yaramazsa süreç başa döner.
Okumak istediği bölümü ve şehri belirleyen genç, aldığı kararı gözden geçirir ve değerlendirir.
İnsanlar bir problemle karşılaştıklarında problem daha öncekilere benziyorsa genellikle bilinen çözümleri kullanırlar. Prob-
lem yeni ise ya da daha önce bilinen çözümler işe yaramazsa irdeleme devreye girer.
İrdeleme; bir konu, sorun, durum vb. problem oluşturan hâllerde çözüm için kapsamlı olacak şekilde derinlemesine in-
celeme, analiz etme, eleştirel bakma, konuyla ilgili olan bağlantıyı ayrıntılı düşünme ve ifade etmedir. İrdeleme, mantık
kurallarına göre düşünmedir. Akıl yürütme ilkelerinden özellikle tümevarım ve tümdengelim irdeleme için önemlidir.
Tümevarımda parçadan bütüne, özelden genele ulaşılır.
Örnek:
Demir metaldir ve genleşir.
Bakır metaldir ve genleşir.
O hâlde bütün metaller genleşir.
Tümdengelimde ise bütünden parçaya, genelden özele ulaşılır.
Örnek:
Bütün canlılar solunum yapar.
İnsan canlıdır.
O hâlde insan solunum yapar.

72 MEBİ KONU ÖZETLERİ PSİKOLOJİ - AYT