Page 61 - Türk Dili ve Edebiyatı 11 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 11 28

1. ÜNİTE > Giriş Kazanım A.4.14: Türün ve dönemin/akımın diğer önemli yazarlarını ve eserlerini sıralar. Önde gelen, temsil eden diğer yerli
ve yabancı yazar ve eserlerden bahsedilir.
Alan Becerileri: Okuma Becerisi Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi
Etkinlik İsmi Türk Kültüründe Gelişmeler 30 dk.
Dönem sanatçılarının fikirlerini kavratıp bu dönem sanatçılarının eserlerini ortaya koyarken benimsedikleri
Amacı Bireysel
edebî akımları öğretebilmek.
Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz. Metinden hareketle soruları cevaplayınız.
(Metin, aslına sadık kalınarak alınmıştır.)

Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kadar Türk Kültüründe Gelişmeler
(…)
Şinasi’nin yazılarında halk ve millet kelimeleri ve bu kavramları ifade eden başka deyimler çok geçer.
Onun gazete çıkarırken halkı aydınlatmak ve halk adına konuşmak fikri taşıdığına hiç şüphe yoktur.
Onu halkın anlayacağı bir dil kullanmaya sevk eden de bu arzudur.
(…)

Namık Kemal, tarihi bu gözle yeniden tefsir eder. Eski tarihî şahsiyetleri iradeleri ile dünyayı değiştiren
kahramanlar olarak gösterir. Tarihî biyografileri ile Celâlettin Harzemşah, Vatan yahut Silistre piyesleri
ile Cezmi romanına, din, devlet ve millet için kendini feda eden kahraman tipleri hâkimdir. Aslında
bu tip, Türk tarihine yabancı değildir. Eski Oğuz Kağan Destanı ve Orhun Yazıtları’ndan itibaren Türk
tarih ve edebiyatında kahraman tipi önemli bir rol oynar. İslami devirdeki gazi tipi, eski alp tipinin İs-
lamileşmiş bir şeklidir. Çöküş devri edebiyatında kaybolan ve bu arketipi Namık Kemal, tarihe yeni bir
gözle bakmak suretiyle tekrar bulur. Daha sonra Ziya Gökalp, tarihin çok uzaklarında kalan efsanevi
Oğuz Kağan tipini canlandırır.
(…)
Yıkılmakta olan toplum kendini kurtaracak kahramanlar arar. Bunun örneklerini ya tarihte bulur veya
hayali ile yaratır. Namık Kemal eserleriyle toplumun bu ihtiyaçlarına cevap verir. Namık Kemal’in ya-
rattığı kahramanlık kültü Tanzimat’tan Cumhuriyet’e kadar değişerek devam eder.
Namık Kemal’in yarattığı kahramanlar tarihe aksettirilmiş çağdaş düşüncelerle İslamiyet’i birleştirirler.
Bir bakıma onlar eski ile yeninin, doğu ile batının sentezidirler. Namık Kemal, eskinin daha ziyade Fars
kültüründen geldiğine inandığı süs, mübalağa ve hayat karşısında pasif davranış telkin eden dünya
görüşünün aleyhindedir. Arkadaşı Ziya Paşa’nın aldığı tavır, Namık Kemal’inkinden çok farklıdır. Ziya
Paşa eski ile yeni arasında zikzaklar çizer. Avrupa’da Namık Kemal ile birlikte savaşırken yeni fikirleri ve
yeni edebiyatı savunan Ziya Paşa, Türkiye’ye döndükten sonra yeniden eski dünya görüşünü benimser.
(…)
Realist akım, Türk kültürü bakımından son derece önemlidir. Zira o, Türk aydınlarının hayata bakış
tarzlarının değişmesinde romantiklerden daha büyük rol oynar. Hayale geniş yer vermesi bakımından
eski Türk edebiyatı romantizme bir hayli yakındır. Eski Türk kültüründe eksik olan en önemli şey,
gerçeklik duygusudur. Batı kültürü, eski Yunan’dan beri hakikate ve gerçeğe, iman ve hayalden daha
çok yer vermiştir. Onu Doğu kültürlerinden ayıran en büyük özellik gerçeklik duygusudur. Batı’da bu
duygu felsefe, ilim ve tekniği doğurduğu gibi plastik sanatlara ve edebiyata da geniş ve derin surette tesir
etmiştir.
(…)
Nabizade Nazım ile Hüseyin Rahmi Gürpınar realist tasvirin güzel örneklerini verirler. Hüseyin Rah-
mi’nin romanları sadece realist değil, aynı zamanda güldürücüdür. O, bu iki metotla insanların haya-
tında gördüğü aksaklık, çirkinlik ve gülünçlükleri göz önüne sermekten büyük bir zevk duyar. Namık
Kemal ve Ziya Paşa’da genellikle politik bir mahiyet taşıyan tenkitçi tavır, Hüseyin Rahmi’nin romanla-
rında bir eski örf ve adet, batıl inanç ve ahlak tenkidi mahiyetini alır.
Mehmet Kaplan, Kültür ve Dil
Kelime Dağarcığı:
arketipi: Kök örnek. kült: Din ve yerel özellikler taşıyan dinî törenlerdir.

59