Page 18 - Biyoloji - 12 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü BİYOLOJİ 12 6

1. ÜNİTE > Genden Proteine Kazanım 12.1.1.3. Hücredeki genetik materyalin organizasyonunda parça bütün ilişkisi kurar.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi, Bilim, Mühendislik, Matematik Okuryazarlığı Becerileri Alan Becerileri: Çıkarım Yapma Becerisi
Etkinlik İsmi GENOM MİMARİSİ 30 dk.

Amacı Hücredeki genetik materyalin organizasyon düzeylerini açıklayabilme. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metin ve görselden faydalanarak soruları cevaplandırınız.
Bakteri kromozomları, halkasal DNA molekülü ile DNA bağlanma proteinlerinden oluşur ve nükleoid
adı verilen bir bölge içinde sıkışık olarak bulunur. Halkasal yapıdaki DNA molekülünde üstün kıvrımlı
(süperkoil) yapılar sayesinde bakteri kromozomu nükleoid bölgesinde yoğunlaşabilir. Bazı bakteriler
aynı kromozomun birden fazla özdeş kopyasını barındırabilir. Bazı bakteri türlerinde plazmit denen
küçük boyutlu DNA'lar da bulunur. Örneğin genetik mühendisliği çalışmalarında sıklıkla kullanılan
Agrobacterium tumefaciens, bir tane halkasal DNA ve bir tane de plazmit taşır.
Tipik bir ökaryot kromozomu, çift zincirli doğrusal DNA molekülü ile çeşitli proteinlerden oluşur ve
5-10 µm çapındaki bir çekirdeğin içine sığar. Ökaryotlarda DNA, histon ve histon olmayan proteinler-
le etkileşim hâlindedir ve kromatin şeklinde organize durumdadır. Kromatinlerde, nükleozom adında
tekrarlayan yapısal birimler bulunur. Nükleozom, 8 adet histon proteini etrafına iki kez sarılmış çift
zincirli DNA’dan oluşur. Nükleozom oluşumu sayesinde DNA sarmalı orijinal boyunun yaklaşık üçte
biri oranında kısalır. Çok sayıda nükleozom da üst üste kıvrılıp katlanarak daha kalın (solenoid) yapılı
kromatin iplikleri oluşturur. Ökaryotların kromatinlerini sıkıştırma ve düzenleme şekli, yalnızca büyük
miktarda DNA'nın küçük bir alana sığmasına izin vermekle kalmaz, aynı zamanda gen ifadesinin dü-
zenlenmesine de yardımcı olur.

Çek rdek
c ç

DNA
Hücre a Kromozom Guan n

Aden n
S toz n
T m n
b Gen eker-fosfat
bağı

e d

Görsel: Genetik materyalin organizasyonu

1. “Bakterilerde bir tane halkasal yapılı DNA, sitoplazmaya dağılmış hâlde bulunur.” ifadesine katılır
mısınız? Gerekçesiyle açıklayınız.

17