Page 22 - Türk Dili ve Edebiyatı 12 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI 12 9

1.ÜNİTE> Giriş Kazanım A.4.5: Metindeki anlatım biçimlerini, düşünceyi geliştirme yollarını ve bunların işlevlerini belirler.
Genel Beceriler: Eleştirel Düşünme Becerisi Alan Becerileri: Okuma Becerisi

Etkinlik İsmi Akıl ve Hayal 20 dk.
Amacı Metindeki anlatım biçimlerini ve düşünceyi geliştirme yollarını ayırt edebilme. Bireysel

Yönerge Aşağıdaki metni okuyunuz. Metinden hareketle soruları cevaplayınız.
(Metin, aslına sadık kalınarak alınmıştır.)

Felsefenin Aklı, Kurmacanın Hayali
“Bir gün bir kitap okudum ve bütün hayatım değişti.” Sene 1994. O vakitler dilimize pelesenk olan bu
cümle, Orhan Pamuk’un Yeni Hayat kitabının açılış cümlesi. Hafızam beni yanıltmıyorsa, Yeni Ha-
yat’la birlikte ilk kez yeni yayımlanmış bir kitap ana haber bültenlerine konu olmuş, reklamları dört
bir yanı sarmış, edebiyat okuru olsun olmasın herkeste merak uyandırmış, “çok satan” kavramıyla
tanışmamızı sağlamıştı. Kitabı okuyanlar, okumayanları biraz da hor görerek okumaları tavsiyesinde
bulunuyor, fakat kitabın konusu sorulduğunda birkaç muğlak cümleyle geçiştiriyorlardı. Aşk, kitap,
yolculuk, yeni bir hayata ve arayışa dair felsefi düşünceler… Peki, Yeni Hayat felsefi bir roman mıydı,
yoksa okur konusu bir nebze de olsa belirsizlik taşıyan romanların felsefi öğeler barındırdığını dü-
şünmek kolaycılığını mı âdet edinmişti?
Aynı yıl, kitapçı raflarında -ve maalesef korsan tezgahlarında- Yeni Hayat’ın hemen yanında yer alan
ve satış rakamları Türkiye’deki yayıncısını bile şaşırtan bir kitap daha çok konuşulmuştu. Norveçli
yazar Jostein Gaarder’ın Sofie’nin Dünyası romanı ilk bakışta cüssesiyle insanın gözünü korkutan
cinsten olduğu halde çok okunmuş, bazılarınca “felsefeyi basitleştirdiği” iddialarıyla küçümsenmiş,
bazıları içinse en karmaşık görünen konuları kurgusu sayesinde akıcı bir dille anlatıverdiği için bir
felsefe kılavuzu olmuştu. Neredeyse bütün felsefe tarihini, on beş yaşındaki kahramanı Sofie vasıta-
sıyla adeta hap yapıp okura sunan bu roman yalnızca Türkçede değil, çevrildiği bütün dillerde mu-
azzam satış rakamlarına ulaşmış, felsefenin bunca ilgi görmesi o zamanlar herkesi hayretler içinde
bırakmıştı. Acaba bu romana felsefe sözlüğü de diyebilir miydik?

(…)
Felsefe ve edebiyatın ilişkisi nerede başlar? Sanırım anlatıda, yani dilde. Her ikisi de anlatısını ku-
rabilmek için ortak dili kullanır, hem felsefe hem de edebiyat metinleri dil yapıtlarıdır. Felsefe bir
dünya görüşü, düşünce, duygu ve hayata dair fikirlerin uçuşturulması olabilir; ama genel kanının
aksine kavranması zor, gizemli ve çelişkili değildir; entelektüellerin ve “meczupların” tekelinde de
değildir kuşkusuz. Edebiyat ise epey kaba bir tarifle duygu, düşünce ve hayata dair fikirlerin estetik
ve sanatsal bir biçimde ifade edilmesidir. Her ikisi de müşterek kaynaklardan, hayattan, insandan,
iletişimden, bireyin ya da toplumun deneyimlerinden, bilinçten, tarihten, kültürden ve bunların
yansımasıyla ortaya çıkan soyut meselelerden beslenseler ve ifade aracı olarak ortak bir dili sistemli
bir şekilde kullansalar da yöntem olarak farklılaşırlar. Felsefe daha ziyade genel ve kapsayıcı olanla
ilgilenirken, edebiyat özel ve farklı olanın peşindedir. Felsefe yanılsamaları ortadan kaldırmaya çalı-
şırken, edebiyat yanılsama yaratma peşindedir. Felsefe soyut ve somut kavramları berraklaştırmaya
çalışırken, edebiyatın hiç de öyle bir derdi yoktur. Derrida’nın ifade ettiği gibi edebiyatı “insanın her
şekilde her şeyi söylemesine olanak tanıyan kurgusal bir kurum” olarak düşündüğümüzde, felsefenin
zorunluluklarının edebiyat için geçerli olmadığı sonucuna varabiliriz. Edebiyat, dili yalnızca estetik
bir kaygıyla, çağrışımlarla, betimlemelerle kullanma özgürlüğüne sahiptir. Bilhassa kurmaca söz ko-
nusu olduğunda felsefenin gerektirdiği akıl işin içinden tamamen sıyrılarak, yerini hayal gücüne ve
bunun sağladığı özgürlüğe bırakır.
Felsefecilerin ve edebiyatçıların iki alan arasında edebiyat eleştirisinden bağımsız bir ilişki kurma
ve onu anlamlandırma çabaları yıllardır devam ediyor. Şimdilik edebiyatın bilindik felsefi tartışma-
lar aracılığıyla elde edebileceğimiz kavrayışı sağlayıp sağlayamayacağı, dahası böyle bir yükümlü-
lüğünün olup olmadığı konusunda bir uzlaşmaya varamamış olsalar da, edebiyatın okura olasılık-
lar üzerine düşündürerek ve hayal gücünü teşvik ederek felsefi bir bakış açısı sağladığı konusunda
hemfikirler. Amerikalı felsefeci Martha Nussbaum, edebî eserlerin toplumsal kavrayışı ve anlayışı
geliştirdikleri için ahlak felsefesinin ürünleri olarak görülebileceğini savunmasına rağmen edebiya-
tın bizi daha duyarlı, daha yeterli insanlara dönüştürmek için yeterli olmayacağını söylüyor. Felsefi
kurmaca, tanımı üzerinde mutabakat sağlanamamış bir edebî tür olmasına rağmen, felsefi görüşleri
konu edinen kurgu eserler genellikle bu kategoride değerlendiriyor. Bunu da pek çok alt türe ayırmak

21