Page 319 - Fizik 9 Beceri Temelli Etkinlik Kitabı

Ortaöğretim Genel Müdürlüğü FİZİK 9

CEVAP ANAHTARLARI
5. Öğrencilerin verdiği cevaplara göre farklılık görülebilir. 5. Öğrencilerin verdiği cevaplara göre farklılık görülebilir.

Muhtemel cevaplar: Muhtemel cevaplar:
Günlük hayatta genleşme -Ortamda radyoaktif madde olup olmadığını tespit etmek için
-Pek çok termometre çeşidinde kullanılabilir.
-Mühendislikte bazı parçaların birbirine perçinlenmesinde -Cisimlerin elektrik iletkeni veya yalıtkanı olduğunu tespit et-
mek için kullanılabilir.
-Sıcaklığın belli bir değere ulaştığında cihazın çalışmasını ken-
diliğinden durduran termostatlarda (kombi, fırın, su ısıtıcıları, -Yüklü cisimlerin birbirini itmesi ya da çekmesi şeklindeki et-
çamaşır makinesi, tost makinesi, buzdolabı gibi) kileşmeleri ifade eden elektriklenmenin varlığını ispat etmek
için kullanılabilir.
-Sıcak hava balonlarında Not: Konu ile ilgili bilgiler için bkz. MEB Ortaöğretim Fizik 9 Ders
Kitabı, sayfa 267-280.
-Bazı yangın alarm sistemlerinde kullanılır.
Etkinlik No.: 156
Günlük hayatta genleşme bazı durumlarda dezavantajlara ne- a) Nötr yalıtkan iki cisim birbirine sürtüldüğünde zıt yükle
den olur. Örneğin tren rayları, viyadükler ve köprüler genleş- 1. yüklenirler.
me ve büzülmelerden etkilenmemesi için genleşme payı bıra-
kılarak inşa edilir. b) Aynı cins elektrik yükleri birbirini iter.
Not: Konu ile ilgili bilgiler için bk. MEB Ortaöğretim Fizik 9 Ders c) Farklı cins elektrik yükleri birbirini çeker.
Kitabı, sayfa 251-257.
d) Pozitif ve negatif olmak üzere iki cins elektrik yükü vardır.
Etkinlik No.: 155
1. A cismi (-) yüklü elektroskoba yaklaştırıldığından etkiyle e) Nötr bir cisim ile elektrik yüklü bir cisim birbirine dokundu-
elektriklenme gerçekleşmiştir. Elektroskobun yaprakları açıl- rulduğunda nötr cisim de ona dokunan cisimle aynı cins yükle
dığına göre yapraklardaki (-) yük miktarı artmıştır. Elekt- yüklenir.
roskop dışarıdan yük almadığına göre topuzundaki yükler f) Elektrikle yüklü bir cisim nötr iletken bir cisme yaklaştırıl-
yapraklara doğru itilmiş olmalıdır. Aynı cins elektrik yükleri dığında nötr cismin yüklü cisme yakın kısmı onunla zıt cins
birbirini iteceğinden A cismi (-) yüklüdür.
yükle yüklenir.
B cismi ile elektroskop arasında dokunmayla elektriklenme g) Elektrikle yüklenme; sürtünme, dokunma ve etki yoluyla
gerçekleşmiştir. Dokunmayla elektriklenme sırasında elektrik
yükleri birbirine dokunan iletken cisimlerin her birinin yüze- gerçekleşebilir.
yine dağılır. Elektroskobun yaprakları açıldığına göre yaprak- 2. Elektrik yükleri arasındaki kuvvetler, hafif cisimlerin elektrik-
lardaki yük miktarı, B cisminden (-) yük alarak artmış olmalı- le yüklenmesiyle incelenir. (Cisimler hafif yani küçük kütleli
dır. Buna göre B cismi (-) yüklüdür. olduğunda, elektrik yüklü cisimler arasındaki kuvvetlerin ci-
simler üzerindeki etkileri gözlenebilecek büyüklüklerde olur.)
C cismi (-) yüklü elektroskoba yaklaştırıldığından etkiyle Mantar top (+) yükle yüklendiğine göre elektron sayısı azal-
elektriklenme gerçekleşmiştir. Elektroskobun yaprakları biraz 3. mıştır ve +1 nC içindeki elektron sayısına eşittir.
kapandığına göre yapraklardaki (-) yük miktarı azalmıştır.
Elektroskop dışarıdan yük almadığına göre yapraklarındaki net yük 1.10 -9
yükler topuzuna doğru çekilmiş olmalıdır. Farklı cins elektrik azalan elektron sayısı= bir elektronun yükü = 1,6.10 -19
yükleri birbirini çekeceğinden C cismi (+) yüklü ya da nötr 9
olabilir. C cisminin nötr olması durumunda elektroskoptaki azalan elektron sayısı= 6,25.10 tane
(-) yükler C cismindeki (-) yükleri cismin uzak ucuna iter, ya- Etkinlik No: 157
kın uçta ise (+) yükler kalır. Yakın uçtaki (+) yükler, yapraklar- Birkaç deneme ile yapılan bu gözlem, daha kısa sürede gerçekle-
daki (-) yükleri topuza doğru çekecektir. 1.
şebilirdi. Yün kumaşın balona temas eden yüzeyinin artırılması
D cismi ile elektroskop arasında dokunmayla elektriklenme ile daha fazla yükle yüklenmesi ve tavan ile temas ettiği anda ta-
gerçekleşmiştir. Elektroskobun yaprakları, kapandığına göre vana yapışması sağlanabilirdi.
yüksüz kalmış olmalıdır. Buna göre D cismi başlangıçta (+) 2. Yün kumaşa sürülen iki balon aynı yük işareti ile yüklenmiştir.
yüklüdür ve yük miktarı, elektroskobun başlangıçtaki yük Bu iki balon birbirine yaklaştırıldığında birbirlerini itecektir.
miktarına eşittir. Balonu yün kumaşa sürterek balonun bir yükle yüklenmesi sağ-
2. A cismi elektroskoba biraz daha yaklaştırılsaydı elektriklenme- 3. lanır. Yüklenen balon yüklü, tavan yüksüz olduğundan balon
nin etkisi artardı. A cismi (-) yüklü olduğundan elektroskobun tavanda asılı kalmıştır.
topuzundan yapraklarına doğru itilen (-) yük miktarı artar, 4. Cismin tipi
yapraklar daha fazla açılır ve yapraklar arasındaki açı büyürdü. Nem oranı
3. D cismi (+) yüklüdür. D cismindeki (+) yük miktarı arttırıla- Pil etkisi
Isı değişikliği
rak elektroskoba dokundurulsaydı elektroskop nötrlendikten Bazı yumuşatıcılar tekstil ürünlerinin ham maddeleri ile fiziksel
sonra D cisminde kalan (+) yükler elektroskoptan bir miktar 5. ve kimyasal bir etki göstererek kumaşların yüzeyinde bulunan
daha elektron çekmeye devam ederdi. Bu durumda elektros- atomların elektron alma veya verme eğilimlerini olumsuz şekilde
kobun topuzu ve yaprakları (+) yüklü olurdu. Elektroskobun etkilemektedir. Bu da vücudumuzdaki yük miktarının oluşması-
yaprakları önce kapanır, sonra açılırdı. na sebep olmaktadır.
4. A ve C cisimleriyle yaklaştırıldıkları elektroskoplardaki yük Araçlara binip inme esnasında insanlar statik elektrikle yüklene-
dağılımı değişir. Ancak hiçbirinde yük miktarları değişmediği 6. bilirler. Öğrenci cevaplarına göre farklılık gösterebilir.
için yükler korunur. B ve D cisimleri elektroskoplara dokundu-
rulduğunda yük alışverişi yalnız cisimlerle elektroskoplar ara- 7. Öğretmen burada yük korunumundan bahsetmektedir. Elektron
sında gerçekleşir. Cisim ve elektroskoplardaki yüklerin cebirsel verilirken veya alınırken o kadar da artı yük fazlalığının oluşaca-
toplamı değişmediğinden yükler yine korunur. ğı vurgulamaktadır.

319