Page 24 - Coğrafya 10 | 1.Ünite

DOĞAL SİSTEMLER

Yer kabuğunu oluşturan bütün kayaçların kökeni magmadır. Magmanın soğumasıyla ilk önce magmatik ka-
yaçlar oluşur. Magmatik kayaçların çözünmesi ve ayrışması sonucu farklı boyuttaki materyallerin çukur alan-
larda üst üste tortulanmasıyla tortul kayaçlar oluşur. Magmatik ve tortul kayaçların yüksek sıcaklık ve basınç
altında mineral ve yapılarının değişmesiyle de başkalaşım kayaçları meydana gelir. Oluşan bu kayaçlar, levha
hareketlerinin etkisiyle tekrar magmaya karışabilir. Bu şekilde kayaçların sürekli bir dönüşüm içerisinde olma-
sına kayaç döngüsü denir (Görsel 1.22).
Volkanik
faaliyet Soğuma

Aşınma

Taşınma
Deniz
Basınç

Erime

Magmatik
Sıcaklık kayaçlar
Birikme

Başkalaşım
Tortul
kayaçlar kayaçları
Görsel 1.22: Kayaç döngüsü

Magmatik (Katılaşım) Kayaçlar
Magmanın yer kabuğunun içerisinde ya da yeryüzüne çıkıp katılaşmasıyla oluşan bu kayaçlar, yer ka-
buğunun yaklaşık %65'ini oluşturur. Magmanın soğuduğu yere göre magmatik kayaçlar ikiye ayrılır (Görsel
1.23). Yer kabuğunun iç kısımlarındaki çatlak ve boşluklara sokulan magmanın yavaş yavaş soğumasıyla de-
rinlik kayaçları oluşur. Granit, siyenit, diorit, peridotit ve gabro bu kayaçların başlıca örnekleridir. Soğuma
yavaş gerçekleştiği için bu kayaçların kristalleri iri taneli ve serttir. Magmanın yeryüzeyine kadar yükselmesi
ve orada soğumasıyla da yüzey kayaçları oluşur. Bu kayaçların başlıca örnekleri bazalt, andezit, tüf, obsidyen
(volkan camı), sünger taşı ve trakittir. Yüzeyde hızlı bir şekilde soğudukları için yüzey kayaçlarının kristalleri
küçük taneli ve bazıları camsı özelliktedir.

Derinlik kayaçları Yüzey kayaçları

Andezit

Granit Siyenit Tüf Bazalt

Magma
Gabro Diorit Obsidyen Sünger taşı
Görsel 1.23: Magmatik kayaçlar

34