Page 114 - Kimya

12. Sınıf Kimya

Bilgi Kutusu Yer Değiştirme (Sübstitüsyon) Tepkimeleri
Yüksek karbon sayılı alkan- Alkanlar ultraviyole (UV) ışınları etkisiyle ya da yüksek sıcaklıklar-
ların katalizör eşliğinde yüksek da halojenlerle yer değiştirme tepkimesi verir. Bu tepkime sırasında
sıcaklıklarda parçalanarak daha alkanın yapısında bulunan H atomları yerine halojen atomları bağlanır.
küçük karbon sayılı hidrokarbon- Bu tepkimeye en iyi örnek CH ile Cl arasında gerçekleşen tepkimedir.
2
4
lara dönüşmesine katalitik krak- Güneş ışığı (UV)
ing, katalizörsüz gerçekleşen CH (g) + Cl (g) veya ısı CH Cl(g) + HCl(g)
3
4
2
tepkimeye ise termal kraking Monoklorometan
denir. CH Cl(g) + Cl (g) Güneş ışığı (UV) CH Cl (g) + HCl(g)
2
2
C H 8 Kraking C H 0 + C H 8 3 2 veya ısı Diklorometan
4
4
1
8
1
CH Cl (g) + Cl (g) Güneş ışığı (UV) CHCl (g) + HCl(g)
veya ısı
2
3
2
2
Triklorometan (kloroform)
CHCl (g) + Cl (g) Güneş ışığı (UV) CCl (g) + HCl(g)
veya ısı
3
4
2
Tetraklorometan (karbon tetraklorür)

Net
tepkime: CH (g) + 4Cl (g) Güneş ışığı (UV) CCl (g) + 4HCl(g)
4 2 veya ısı 4
Metanın klorla gerçekleştirdiği yer değiştirme tepkimesi sonucu elde
edilen bazı bileşikler ve kullanım alanları şunlardır:
Metil Klorür (CH Cl): Renksiz ve zehirli bir gazdır. Kimya sanayisinde
3
silikon polimerlerinin üretiminde kullanılır.
Dikloro Metan (CH Cl ): Oda koşullarında toksik özellik gösterir ve
2
2
suda az çözünür. Metal ve tekstil sanayisinde, kauçuk, fotoğraf filmi,
sentetik lifler ve mürekkep üretiminde kullanılır.
Kloroform (CHCl ): Oda şartlarında gaz hâlde bir bileşiktir. Bayıltıcı
3
etkiye sahip olduğundan tıpta anestezik madde olarak kullanılmaktadır.
Karbon Tetraklorür (CCl ): Oda şartlarında sıvı hâlde bir bileşiktir.
4
Yanıcı olmadığından yangın söndürücü olarak, iyi bir çözücü old-
uğundan kuru temizleme işlemlerinde kullanılır.
Organik Bileşiklerde İzomerlik
Kapalı formülleri aynı, açık formüleri farklı bu bileşiklere izomer
bileşikler denir. Bileşiği oluşturan atomların dizilişlerinin farklı olması
nedeniyle oluşan izomerliğe yapısal izomerlik denir. Yapı izomerler-
inin fiziksel ve kimyasal özellikleri farklıdır.

Alkanların ilk 3 üyesi olan CH , C H ve C H bileşiklerinin izomerleri
6
8
3
2
4
olmadığından bu bileşikler sadece bir şekilde yazılabilir. Ancak C H
10
4
(bütan) bileşiğinin 2 izomeri olduğundan bu bileşik iki farklı şekilde
yazılabilir.
CH –CH –CH –CH 3 CH –CH–CH 3
2
3
3
2
CH
3
n-Bütan 2-Metilpropan
114