Page 34 - Türk Dili ve Edebiyatı

9 TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI

Metin ve Türle İlgili Açıklamalar etin ve Türle İlgili Açıklamalar
M
Tiyatro

Tiyatro sahnede, bir seyirci topluluğu önünde, oyuncular tarafından canlandırılmak üzere yazılan
edebî türdür. Konusunu günlük yaşamdan alabileceği gibi tarihten, mitolojiden de alabilir. Sahnele-
nen bir tiyatro, insana iletisini aracısız (kâğıt, film vb. olmaksızın) aktarır. Tiyatro eserinde yer, dekor
ve kişilerle ilgili bilgiler perde başlarında yer alır. Oyuncuların sergilemeleri gereken davranışlar yay
ayraç içinde verilir. Anlatım, karşılıklı konuşma şeklindedir.
Tiyatronun kökeni Eski Yunan’da bağ bozumu tanrısı Dionysos (Diyonizos) adına yapılan dinî tören-
lere dayanmaktadır. Tiyatro kelimesinin kökeni Yunanca seyir yeri anlamına gelen “theatron”dur.

Anadolu’da modern tiyatro öncesinde geleneksel Türk tiyatrosu egemendi. Köy seyirlik oyunları,
meddah, Karagöz, orta oyunu, kukla oyunu gibi türlere ayrılan geleneksel Türk tiyatrosu, Tanzimat
sonrasında da bir süre devam etmiş; değişen hayat şartlarıyla birlikte varlığını sürdürememiştir. Batılı
anlamda tiyatro, Türk edebiyatına Tanzimat’la birlikte Avrupa’dan gelmiştir. Tanzimat sanatçıları Ba-
tı’dan çeviriler yapmıştır. Bu dönemde İbrahim Şinasi, ilk Türkçe oyun olan Şair Evlenmesi’ni yazmış;
Ahmet Vefik Paşa, Molière'den (Molyer) uyarlamalar yapmıştır. Millî Edebiyat ve Cumhuriyet Döne-
mi'nde tiyatro farklı anlayışlarla gelişmesini sürdürmüştür.

Modern tiyatro trajedi, komedi ve dram türlerine ayrılır.
Trajedi (Tragedya): Kökeni Eski Yunan edebiyatına dayanan trajedi; seyircide heyecan, korku
ve acıma hissi uyandırarak ruhu kötülüklerden arındırma amacı güden tiyatro türüdür. Konularını
tarihten ve mitolojiden alır.
Trajedinin konu edindiği insan, eğitimlidir ve soylular arasından seçilmiştir. Kahramanlar, sıradan
insanlar değil krallar, kraliçeler, prensler, tanrılar, yarı tanrılardır.
Trajedide kaba ve çirkin sözlere yer verilmez. Öldürme, yaralama gibi olaylar sahnede canlandırıl-
maz, sahne gerisinden seyirciye duyurulur.
Trajedi manzum olarak yazılır, genellikle beş perdeden oluşur, aralıksız oynanır. Koro ve diyalog
bölümlerinden oluşur. Koro perde görevini üstlenir. Üç birlik kuralına uygun olarak yazılır. Üç birlik
kuralı; eserin tek olay, tek mekân, tek gün kalıbı içinde yapılandırılmasıdır. Trajedi türündeki tiyat-
ronun en önemli temsilcileri Eski Yunan edebiyatında Euripides, Aiskhylos, Sophokles; XVII. yüzyıl
Fransız edebiyatında Racine (Rasin) ve Corneille’dir (Korney).
Kösem Sultan adlı tiyatro eseri; konusu, kişilerin ele alınışı, kurgusu, dramatik örgüsü, kullanılan dil
ve anlatım özellikleri dikkate alındığında trajedi özellikleri göstermektedir. Yazar, Kösem Sultan adlı
oyununda şiirsel bir dil kullanır; deyimlere ve özlü sözlere yer verir. Trajedinin dil özelliklerine uygun
olarak argo ve çirkin sözlere yer vermez. Yazar bu eserinde eleştirel bir anlatım tutumu benimsemiş;
diyalog, iç konuşma ve gösterme anlatım tekniklerini kullanmıştır.
Komedi (Komedya): Kişilerin ve toplumun aksayan yönlerini güldürücü ögelerle iç içe yansıtan
tiyatro türüdür. Korkaklık, cimrilik, dalkavukluk gibi huy ve davranışlar abartılarak seyirciyi güldürür-
ken düşündürmek amaçlanır. Konular günlük yaşamdan alınır. Kahramanlar, halk kesiminden kimse-
lerdir. Üç birlik kuralına uyulur. Kaba şakalar, söz oyunları, imalar önemli yer tutar. Öldürme, yaralama
gibi olaylar sahnede canlandırılır. Manzum olarak yazılır, beş perdeden oluşur, aralıksız oynanır. Koro
ve diyalog bölümlerinden oluşur. Koro perde görevini üstlenir. Komedinin en önemli temsilcileri Eski
Yunan edebiyatında Aristophanes (Aristofanes) ve XVII. yüzyıl Fransız edebiyatında Molière’dir. Bu-
günkü komedilerde klasik komediye özgü kurallar uygulanmamaktadır.

32