Page 13 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 1 Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler, Duyu Organları

iletimle akson ucuna eriştiğinde hücre dışından içeriye Ca iyonla-
+2
rı girer ve nörotransmitteri taşıyan keselerden, iki nöron arasındaki
bölgeye nörotransmitter salgılanır. Bu madde, sonraki nöronun hücre
zarındaki protein reseptörüne tutunur. Böylece bu nörona, ilgili uyarı
iletilmiş olur. Sinapslarda iletim kimyasal düzeyde gerçekleştiği için
Bilgi Notu
yavaştır. En sık bilinen nörotransmitter maddeler, asetilkolin, norepi-
nefrin, histamin, dopamin, serotonin ve glutamattır. Bu kimyasal Serotonin: Beyinde birçok yerden
maddelere nörohormon da denir. salınır ve uyku, ruh hâli, dikkat ve öğ-
renmeyi etkiler. Omurilikte ağrı yolla-
rını inhibe eder.
İletim alındıktan sonra nöronun aksiyon potansiyeli, dendrit veya hüc-
re gövdesinden değil, aksonun hücre gövdesinden ayrılan kısmından
itibaren başlar. Nöronda ilerleyen uyarılar zaman zaman birbirini en-
geller. Bu durum iletim sinyallerinin karışmasını önler. Bazı durum-
larda ise kolaylaştırabilir. Böylece gelen iletimin daha hızlı ve kolay
biçimde iletilmesi sağlanır. Ardı ardına nörona gelen aceleci uyarılar,
impulsun kimyasal olaylarla gerçekleşmesi nedeniyle, aktarımın be-
lirli bir noktadan sonra yavaşlamasına, dolayısıyla da sinaptik ileti-
min yorulmasına neden olur. Sinaptik iletimin yorulması vücudumuz
için bir sigortadır. Örneğin sara (epilepsi) hastasında, peş peşe gelen
uyarılar nedeniyle oluşan nöbet, ancak sinaptik yorulma ile sona erer.
Nöronda gerçekleşen olayların enerji gerektirmesi nedeniyle, oksijenin
birkaç saniye için bile kesilmesi bazı nöronların uyarılma özelliklerinin
kaybolmasına neden olabilir (3-7 saniyelik oksijen yetersizliği insanda
bilinç kaybına neden olabilir.). İlaçların bazıları, kahve, çay ve kakao
vb. ürünler, nöronların uyarılma eşik değerini azaltarak uyarı alma ora-
nını arttırabilir. Ameliyatlar öncesi kullanılan anestezi ilaçları ise; nöro-
nun uyarılma eşiğini arttırarak daha az uyarı almasına neden olur.

Nöronlar görevlerine göre üçe ayrılır: Burun, göz, kulak gibi duyu or-
ganlarında reseptörlerinden aldıkları uyartıları, merkezî sinir sistemine
(beyin ve omuriliğe) taşıyanlara duyu nöronu; merkezî sinir sistemin-
den aldığı cevabı ilgili doku, organ, bez veya kasa götürenlere motor
nöron; alınan bilginin merkezî sinir sisteminde değerlendirilmesi, yo-
rumlanması gibi işleri yapanlara da ara nöron adı verilir. Ara nöronlar
duyu ve motor nöronlar arasında bulunur (Görsel 1.8).

UYARI ! Uyaranın şiddetinin artması, aksiyon potansiyelini değiştirmeye-
ceğinden impuls hızını değiştirmez. Uyaranın şiddeti; impulsun
sayısını, frekansını veya uyarılabilen nöron sayısını değiştirebilir.
Merkezî Sinir Çevresel Sinir Sistemi (ÇSS)
Sistemi (MSS)
Hücre gövdesi Duyusal
reseptör
(almaç)
Duyu nöronu
Akson (Afferent nöron)
Ara
nöron

Akson Kas, bez
veya nöron
Motor nöron
(Efferent nöron)
Görsel 1.8: Görevlerine göre nöron çeşitleri

27