Page 11 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 1 Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler, Duyu Organları

+
Na iyonlarının geçişini hızlandırır. Bu durum hücre zarının içi ile dışı
arasında elektrik yükünün farklı olmasına neden olur (Görsel 1.5).

Hem oluşan sodyum-potasyum iyon farkı hem de zarın, klor gibi kü-
çük ve hücre içindeki proteinler gibi büyük anyonlara çok az geçir-
gen olmasından dolayı hücre dışının (+) yükle, hücre içinin (-) yükle
yüklenmesine sebep olur. Oluşan bu yük farkı zar potansiyeli olarak
adlandırılır. Nöron herhangi bir uyartı almadıysa bu konumuna dinlen-
me potansiyeli denir. Nöron, dinlenme durumunda, zardaki sodyum
kanalları, hücre dışına sodyum iyonunu; potasyum kanalları ise hücre
içine potasyum iyonlarını pompalar. Zardaki bu kanallar difüzyona kar-
şı koyar, sodyum-potasyum pompalamak için enerji harcar, zarın yük
farkını korur. Zar potansiyelini korumak için zarda çalışan bu mekaniz-
maya sodyum-potasyum pompası denir. Hücrede meydana gelen
kutuplaşmaya ise polarizasyon adı verilir.

Hücre
dışı
Na +

K +
Hücre içi
Na +
Anahtar Na-K K Na
K + pompası kanalı kanalı

Görsel 1.5: Hücre zarının kanalları

Sodyum-potasyum pompasını güçlendiren önemli kanallardan biri de
hücre zarındaki bir diğer kanal olan kalsiyum kanalıdır. Kalsiyum ka-
nalı hücre içindeki Ca iyonlarının hücre dışına geçişini sağlayarak po-
+2
larizasyona (kutuplaşmaya) destek verir. Böylelikle aksiyon potansiyeli
oluşan sinir hücresi uyarı almaya hazırdır.

+2
Ca iyonu eksikliğinde sodyum kanallarının geçirgenliği artar.
UYARI ! Hücre uyartıları daha kolay alır hâle gelir. Kaslarda meydana gelen Bilgi Notu
tetani (kas krampları) bu duruma bir örnektir. Tetani, solunum or-
ganlarındaki kaslarda meydana gelirse ölüme neden olabilir. Ya hep ya hiç kuralı: Bu kural sıra-
sında oluşan grafik aşağıdaki gibidir.
Nörondaki kutuplaşmayı bozan herhangi bir uyartı, polarizasyon du-
rumunu bozar ve akson boyunca devam edip bir başka nörona ak-
tarılırsa impuls meydana gelir. Zayıf bir elektriksel uyarı nöronu uya- Aksiyon
ramaz, uyarının tüm hücre boyunca yayılabilecek potansiyele sahip potansiyeli
olması gerekir. Bu potansiyele, eşik değer denir. Nöron eşik değer ve
eşik değerin üzerinde maksimum ve aynı şiddette impuls oluşturur. Eşik Uyarma
Bu kurala ya hep ya hiç kuralı adı verilir. Nöronun uyartı almasıyla değeri şiddeti
eşik değeri aşabilecek potansiyelde değişim göstermesine aksiyon
potansiyeli denir.

25