Page 6 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Fen Lisesi Biyoloji 11. Sınıf

Giriş

Canlıların tamamında, yaşadıkları evrende hatta günlük hayatta kulla-
nılan her türlü makine, araç ve alette sorunsuz işleyen bir dengeye, bir
düzene ihtiyaç vardır. Tek hücreli canlılar; canlılık faaliyetlerini, hücre
zarı ve sitoplazmik yapılarla gerçekleştirerek hücrelerindeki denge ve
düzeni sağlar. İnsan gibi çok hücreli canlılarda ise bu durum, sistemler
aracılığıyla gerçekleşir. Verimli çalışan bir otomobilin sahip olduğu ya-
kıt sistemi, fren sistemi, elektrik sistemi ve benzeri yapılar aracılığıyla
aracın ayar noktalarının ve normal sınırlarının uyum içinde çalışıp iste-
nen denge ve düzeni sağlaması gibi, insanın sahip olduğu sistemler
de vücudun verimli bir şekilde işlemesini sağlar.

Bir aracın deposundan yakıt pompasıyla çekilen akaryakıt, motor için-
de hava ile karıştırılarak güç üretiminde kullanılır ve bu sürecin ardın-
dan egzoz gazı atık ürün olarak dışarıya çıkar. Bu süreç aç bir insa-
nın masanın üzerindeki yiyeceği görmesine, almasına, yemesine ve
sonrasında bu besinin hücreler tarafından tüketilip geriye kalan atık
ürünlerin vücuttan atılmasına benzer. Tüm bu aşamalar; insan hücre-
lerinde oluşan besin ihtiyacının, sinir sistemi tarafından, beyinde açlık
hissi olarak tanımlanmasıyla başlar. Böylece duyular harekete geçer.
İskelet, sindirim, dolaşım ve boşaltım sistemleri de bu sürece uyar. İn-
san, tüm bu sistemlerin dengeli ve uyum içinde çalışması sonucunda,
masanın üzerindeki yiyeceği, yiyip yemeyeceğine karar verir. Alınan yi-
yecek yenir, sindirilir, atıklar vücuttan uzaklaştırılır ve sindirilen besinler
hücrelere gönderilerek tüketilir (Görsel 1.1).

Canlıdaki tüm sistemlerin kendi ayar noktaları ve sınırlılıkları
UYARI ! vardır.

Canlılar, ayar noktalarını ve sınırlılıklarını kullanarak dış ortamda kar-
şılaştığı farklı durumlara göre, iç mekanizmalarını düzenler ya da dış
ortamdaki uyaranlara göre iç ortamını ayarlayıp uyum sağlar. Örneğin
metabolizma, hava sıcaklığına göre hızını arttırabilir ya da azaltabilir.

Canlıların sistemlerindeki bazı düzenlemeler belirli dönemlerle sınırlı
olabilir. Bu durum, otomobillerde kullanılan ABS fren sisteminin her
zaman değil de koşullara göre belirli zamanlarda çalışmasına benzer.
İnsanda ergenlikte görülen yoğun hormonal düzenlemeler belirli dö-
nemlerle sınırlı değişimlere örnek oluşturur.

Hücre Doku Organ Sistem Organizma

Bilgi Notu şeklindeki organizasyonun işlevi; her türlü iç ve dış değişimlere göre
Homeostazi: Rüzgârlı ve nemli ha- vücudun normal, verimli ve dengeli çalışmasını sağlamaktır. Buna ho-
valarda terleme ile normalden daha meostazi denir. Homeostatik dengeyi sağlayan insan büyür, gelişir,
fazla su kaybederiz. Bu nedenle su
içme ihtiyacımız ve soluk alışverişi- ürer ve üretir.
miz değişir. Vücuttaki suyun geri emi-
limini arttırmak için hormonal sistem
alarma geçer, böbreklerimizden geri İçeriden gelen uyarılar Dışarıdan gelen
uyarılar
emilen su artar. Bu durum sistemlerin (Hücrenin besin ihtiyacı) (Meyve tabağı vb.)
homeostatik denge için birlikte çalış-
masıyla aşılır.

Görsel 1.1: Homeostazi

20