Page 9 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 1 Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler, Duyu Organları

Hatırlatma Bağ dokunun farklılaşmasıyla oluşan kıkırdak ve ke-
mik dokuyu “Destek ve Hareket Sistemi”nde, kan
dokuyu “Dolaşım Sistemi”nde öğreneceksiniz.

1.1. Sinirler ve Hormonlar

1.1.1. Sinir Sisteminin Yapı, Görev ve İşleyişi

İnsanların birbiriyle iletişim kurması doğası gereğidir. İletişim, insanlar
arasında haberleşmeyi, sosyalleşmeyi ve birlikteliği sağlar. En önemli
iletişim aracı dildir. Konuşulan dil, jest ve mimikler gibi birincil iletişim
araçlarının yanı sıra, günlük hayatta iletişim kurmak için kullanılan pek
çok yöntem ve araç vardır. Elektromanyetik dalgaların ve elektriğin
kullanıldığı makineler, görsel malzeme ve mekanizmalar, ışık ya da ses
dalgaları aracılığıyla çalışan cihazlar, iletişim kurmaya yardımcı araç ve
yöntemlerden birkaçıdır.

İnsan vücudunda iletişim ve haberleşmenin merkezi sinir sistemidir.
Bu sistemin temelinde sinir hücreleri ve bu hücrelerin işleyiş mekaniz-
ması vardır. Sinir hücrelerinin yapısıyla şekillenen işleyiş mekanizması,
vücudun kendi içindeki hücrelerin iletişim yollarını ve şekillerini gös-
terir.

Sinir sistemini oluşturan sinir hücrelerine nöron denir. Nöronlar vücu-
dumuzu ağ şeklinde sarmıştır. Vücut içinden ve dışından gelen uyartı-
ları alır, değerlendirir ve uygun cevabın verilmesini sağlar. Nöronlarda
iletişim kimyasal ve elektriksel sinyallerle sağlanır. Duyuların algılan-
ması, el ve göz koordinasyonunun sağlanması vb. eylemler nöronların
kimyasal ve elektriksel iletişimiyle gerçekleşir.

Duyunun alınması, duyu organları veya duyu almaçları (reseptör) ile
gerçekleştirilirken, alınan duyunun bütünleştirilerek yorumlanması
merkezî sinir sisteminde (beyin ve omurilikte), verilen tepki (cevap) ise
çevresel sinir sistemi aracılığıyla ilgili organa iletilerek sağlanır.

Nöronun Yapısı

Bir canlının embriyonik döneminde en fazla değişikliğe uğrayan doku-
larından biri sinir dokusudur. Sinir hücreleri gelişimlerini tamamladık-
larında sentrozomlarını kaybeder. Sinir hücreleri bölünmez. Sinir hüc-
resinin hücre zarının nörolemma, sitoplazmasına nöroplazma denir.
Sinir hücre yapısı üç alt kısımda incelenir: hücre gövdesi, dendritler
ve akson.

Hücre gövdesi; çekirdek, granüllü endoplazmik retikulum (nissl cisim-
cikleri), mitokondri, Golgi gibi hücre organellerinin bulunduğu, dendrit
uzantılarının ve aksonun çıktığı merkezdir. Ayrıca hücre gövdesinde
hücre iskeletini oluşturan nörofibriller vardır. Dendritler, hücre göv-
desinden çıkan aksona göre kısa, ince ve çok sayıda olan uzantılar-
dır. Alınan uyarıların hücre gövdesine iletilmesini sağlar. Akson; hücre
gövdesinden çıkan, uzun, işlevine göre kalın olan uzantıdır. Akson için
gerekli maddeler hücre gövdesinde sentezlenir. Üzerinde etrafını bir
kılıf gibi saran schwann (şıvan) hücreleri vardır. Bu hücreler aksonu
sararak besler, korur, onarır. Bazı sinir hücrelerinde schwann hücreleri
miyelin maddesini üretir.

23