Page 33 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 1 Denetleyici ve Düzenleyici Sistemler, Duyu Organları

RF ACTH Böbrek üstü
Hipotalamus Ön hipofiz bezi kabuk
bölgesi
STRES

- - Kortizol

Görsel 1.26: Kortizol hormonu salgılanması ve negatif geri bildirim sistemi

+
Aldosteron, böbreklerden sodyum (Na ) ve suyun geri emilmesini
+
sağlayıp potasyum (K ) atılmasını uyarır. Böylece kanın hacmi ve ba-
+
+
sıncı arttırılmış olur. Aldosteron fazlalığı vücutta Na birikimine ve K
Bilgi Notu
atılımına sebep olur. Bu durumda kas ve sinir hücrelerinin zarlarında
hiperpolarizasyon görülür. Sonucunda kaslarda uyarılma yetersizli- Hiperpolarizasyon: Nöron zarının iç
+
ğine bağlı olarak kas zayıflığı meydana gelir. Ayrıca kandaki Na iyo- kısmının dış kısmına göre daha negatif
olduğu hücre zarı potansiyelindeki de-
nundan dolayı kan hacminin ve basıncının artması nedeniyle yüksek
ğişikliktir. Bu durumda nöronun impuls
tansiyon gözlenir.
iletme şansı azalır.
+
Aldosteronun az salgılanması durumunda ise potasyum (K ) derişimi
normalin üzerine çıkar. Kalp kasılması zayıflar ve kan basıncı düşer.
Kas yorgunluğu ve deride pigmentasyon şeklinde görülen bu hastalık
addison hastalığı (tunç hastalığı) olarak adlandırılır.
Böbrek üstü bezlerinin kabuk bölgesinde, az miktarda da olsa eşeysel
hormonlar üretilmektedir. Bunlar; östrojen, progesteron ve andro-
jenlerdir.

Böbrek üstü bezlerinin öz bölgesinden salınan hormonlar, genellikle
“savaş-kaç” gibi acil durumlara kişiyi hazırlar. Bu bölgeden adrenalin
(epinefrin) ve noradrenalin (norepinefrin) hormonları salgılanır.

Adrenalin ve noradrenalin hormonlarının heyecan, korku, tehlike gibi
durumlarda salgılanması artar. Bu gibi durumlarda otonom sinirlerle
birlikte çalışarak vücudun duruma uyumunu sağlar. Bu hormonların
etkisiyle kandaki glikoz miktarı artar. Akciğerlerdeki bronşların geniş-
lemesiyle vücuda daha çok oksijen (O ) girişi sağlanır. Bu nedenle,
2
astım krizlerinde hava yollarını genişletmek veya kalbi güçlendirmek
için adrenalin uygulanır. Ayrıca adrenalin kalp atışını hızlandırır, kan ba-
sıncını arttırır. Kalp, beyin ve iskelet kaslarına giden damarları genişle-
terek buralara daha çok kan gitmesini sağlar. Adrenalin genelde kalp
ve metabolik hızı artırmada etkili iken sindirim organlarının çalışmasını
azaltır. Noradrenalinin ana görevi ise kan basıncını düzenlemektir.

1.1.2.5. Pankreas

Pankreas, hem endokrin hem de ekzokrin bez olarak görev yapan kar-
ma bir bezdir. Sindirim enzimi salgılayan ekzokrin dokuları arasındaki
endokrin hücre kümelerine langerhans adacıkları adı verilir. Langer-
hans adacıklarının alfa hücreleri glukagon hormonu salgılarken beta
hücreleri insülin hormonu salgılar. İnsülin ve glukagon, kandaki glikoz
düzeyini ayarlayan, birbirine zıt çalışan iki hormondur (Görsel 1.27).

Kandaki glikoz miktarı arttığında insülin salgılanır. İnsülin, kandaki gli-
kozun vücut hücrelerine geçmesini sağlar. Glikoz, kas ve karaciğer
hücrelerinde glikojen hâlinde depolanır. Bu sayede kandaki glikoz se-
viyesi düşürülmüş olur. Kandaki glikoz miktarı azaldığında ise gluka-
gon hormonu salgılanır.

47