Page 87 - Fen Lisesi Biyoloji 11 | 1.Ünite

Bölüm 3 Sindirim Sistemi

1.3. Sindirim Sistemi

İnsanın enerji üretme, büyüme, gelişme ve organik yapı birimlerinin
birleşerek bireyin kompleks moleküllerini (polimerlerini) oluşturabilme-
si gibi tüm faaliyetleri için beslenme şarttır. Çoğu polimer hâlde olan
organik besinlerin bu ihtiyaçları karşılaması için sindirilmesi gerekir.

Sindirim, karmaşık (kompleks) besin moleküllerinin hücre zarından
geçebilecek boyuta dönüştürülmesi işlemidir. Daha küçük birimle-
re ayrılamayan yapı taşı olarak adlandırılan moleküllere monomer
denir. Çok sayıda monomer birimlerin veya yapı taşlarının bir araya
gelmesiyle meydana gelen büyük moleküllere makromolekül denir.
Yapılarında tekrarlanan monomer birimleri bulunan makromoleküllere
polimer denir. Makromoleküller ve polimerler kompleks yapılıdır. Po-
lisakkaritler çoğunlukla makromolekül olarak adlandırılırken proteinler
ve nükleik asitler polimer yapılıdır. Monomer maddeler, hücre zarından
geçerek hücre içinde enerji üretimi, yeni polimer moleküller sentezlen-
mesi (örneğin protein üretimi), onarım ve düzenleme gibi işlemler için
hazır hâle gelir.

Sindirim için enzim ve su kullanılır. Kompleks yapılı organik bileşikle- Bilgi Notu
rin yapı birimleri arasında kurulan ester, glikozit ve peptit bağlarının Bağ: Bileşiklerin ya da monomerle-
yıkımını sağlayan sindirim çeşidine kimyasal sindirim denir. Kimyasal rin arasındaki bağlara kimyasal bağlar
sindirim hidroliz olarak da adlandırılır. denir. Karbonhidratlarda monosakka-
ritlerin arasında glikozit bağı; prote-
inlerde amino asitlerin arasında peptit
Besinler öğütme ve sindirim yüzeyinin arttırılması işlemlerine uğrarsa bağı; yağlarda gliserol ve yağ asitleri
buna fiziksel (mekanik) sindirim denir. Fiziksel sindirim, besinlerin arasında ester bağı; nükleik asitlerin
fiziksel etkenlerle daha küçük parçacıklara ayrılmasını sağlayarak kim- yapısındaki nükleotit birimlerinde
yasal sindirime yardımcı olur. Kimyasal sindirimde bağlar koparılırken bulunan azotlu baz ve şeker arasında
fiziksel sindirimde hidroliz tepkimesi gerçekleşmez. Ağızda dişlerle glikozit bağı; şeker ve fosfat arasında
yapılan çiğneme hareketi, midede hidroklorik asitle (HCl) ve kasılma ester bağı bulunur.
hareketleriyle besin yüzeyinin artırılması ve ince bağırsakta safra tuz-
larıyla yağların damlacıklar hâline getirilmesi işlemleri fiziksel sindirime
örnektir.

Canlılarda görülen kimyasal sindirim, sindirimin gerçekleşme yerine
göre iki şekildedir: İlki hücre içine endositozla alınan polimerlerin, hüc-
re içinde monomerlerine dönüştürülmesidir. Buna hücre içi sindirim
denir. İnsanda akyuvar hücrelerinin mikropları yok etmek için yaptığı
sindirim hücre içi sindirime örnek gösterilebilir. İkincisi ise hücrenin
dışına salgılanan enzimler aracılığıyla, polimerlerin hücrenin dışında
monomerlerine dönüştürülmesidir. Bu olaya hücre dışı sindirim de-
nir. Mide ve bağırsak boşluğunda meydana gelen sindirim olayı hücre
dışı sindirime örnek oluşturur. Oluşan monomerler hücre içine pasif ve
aktif taşıma ile alınır. Bu olaya emilim denir. Sindirilmeyen atıklar ise
vücuttan uzaklaştırılır.

Böylelikle vücuda giren besin; besinin ağza alınması, mekanik ve kim-
yasal sindirime uğraması, emilim ve atıkların uzaklaştırılması şeklinde
işlenerek dönüşüm geçirir.

1.3.1. Sindirim Kanalı Organları

İnsanda sindirim sistemi, sindirim kanalı organları ve sindirim sıvıları
üreten yardımcı bezlerden oluşur. Sindirim kanalı ağızdan başlayıp
anüse kadar devam eden kanala verilen addır.

101