Page 48 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 1.Ünite

ÜNİTE ÖZETİ

Canlılar; hücresel yapıya sahip olma, beslenme, solunum, boşaltım, hareket, uyarılara
tepki verme, ortam koşullarına uyum sağlama, organizasyon, üreme, büyüme ve gelişme gibi
ortak özelliklere sahiptir.
Canlıların yapısını inorganik ve organik bileşikler oluşturur. Su, asit, baz ve mineraller
inorganik yapılı olmalarına rağmen asit ve bazların hem inorganik hem de organik olan çe-
şitleri de mevcuttur.
İnorganik bileşikler canlılar tarafından üretilmez ve dışarıdan besinlerle hazır alınır.
Yapıcı-onarıcı, düzenleyici olarak görev yapar ve enerji vermez.
Organik bileşikler, canlılardaki metabolik olaylarda çok çeşitli görevler üstlenir.
Karbonhidratlar taşıdıkları şeker birimi sayısına göre isimlendirilir. Monosakkaritler,
disakkaritler ve polisakkaritler olmak üzere üç grupta toplanır. Monosakkaritler, monomer
yapıdadır. Sindirime uğramadan kana karışır. 5 karbonlu olan riboz RNA ve ATP’de, deok-
siriboz ise DNA’da bulunur. 6 karbonlu monosakkaritler; glikoz (üzüm şekeri, kan şekeri),
fruktoz (meyve şekeri) ve galaktozdur (süt şekeri).
Disakkaritler, monosakkaritlerin dehidrasyon sentezi (yapım reaksiyonu) sonucu bir
araya gelmesiyle oluşur. Dehidrasyon sentezinin karbonhidratlardaki özel ismi glikozitleş-
medir. Disakkaritler suyla parçalanarak yani hidrolize uğrayarak kendisini oluşturan yapı
taşlarına ayrılır. Yapı taşlarına veya monomerlerine ayrışmadan kana karışamaz.
Polisakkaritler; nişasta, glikojen, selüloz ve kitindir. Bu karbonhidratlar çok sayıda
glikozun dehidrasyonu sonucu oluşur. Sindirime uğrayıp kana karışırlar. Nişasta ve glikojen
depo, selüloz ve kitin ise yapısal polisakkarittir.
Lipitler; nötral yağlar (trigliseritler), fosfolipitler ve steroitler olmak üzere üç gruba
ayrılır. Nötral yağlar, dehidrasyon sentezinin lipitlere özel şekli olan “esterleşme reaksiyonu’’
sonucu oluşur. Yapı birimleri üç tane yağ asidi ve bir tane gliseroldür. Nötral yağlar doymuş
veya doymamış yağ asitleri taşıyabilir. Trans yağlar, doymamış yağ asitlerinin hidrojenlendi-
rilmesiyle elde edilir. Bu tip yağlarla beslenmek sağlık sorunlarına yol açabilir. Fosfolipitler
hücre zarının, streoitler ise D vitamini, cinsiyet hormonları ve safra salgısının yapısına ka-
tılır. Lipitlerin canlılarda enerji verme, vitamin, hormon ve hücre zarının yapısına katılma,
vücudu dışarıdan gelen etkilere (ısı değişimi, darbeler) karşı koruma gibi görevleri vardır.
Proteinler peptitleşme reaksiyonu sonucu meydana gelir. Yapı birimleri amino asitler-
dir. Karbonhidratlar ve yağlara göre daha özel bileşiklerdir. Bunun nedeni üretim bilgilerinin
DNA tarafından verilmesidir. Proteinler, canlılarda öncelikle yapısal olarak kullanılır. Hücre
zarının ve kasların yapısında yer alır. Enzim ve hormon olarak kullanılır. Bağışıklık siste-
minde, kan dolaşımında, saç ve cilt sağlığında önemli görevleri vardır. Bu nedenle protein
bakımından yetersiz beslenme sonucunda; büyüme ve gelişmenin yavaşlaması, bağışıklık
sisteminin zayıflaması, yaraların geç iyileşmesi ve ödem oluşması gibi sağlık sorunları gö-
rülebilir.
Enzimler, hücrelerdeki biyokimyasal reaksiyonların aktivasyon enerjisini düşürür. Bu
sayede biyokimyasal reaksiyonlar, daha düşük ısıda ve çok hızlı bir şekilde gerçekleşir. Ya-
pısına göre enzimler basit enzim ve bileşik enzim olmak üzere iki çeşittir. Enzimlerin etki
ettiği maddelere substrat denir. Enzimler hücre içinde üretilir, genellikle çift yönlü ve takım
hâlinde çalışır. Sıcaklık, substratın yoğunluğu ve yüzey alanı, ortamın pH değeri, aktivatör ve
inhibitör maddeler enzimlerin aktivitesini etkiler.
Vitaminler, yaşamsal fonksiyonların yerine getirilebilmesi için gerekli olan yardımcı
organik maddelerdir. Enerji vermez ve düzenleyici olarak kullanılır. Hücre yapısına katılmaz
ve sindirilmeden kana karışır. Yağda eriyen vitaminler (A, D, E, K) ve suda eriyen vitaminler
(B ve C) olmak üzere iki gruba ayrılır.
Nükleik asitler, nükleotit denilen birimlerden meydana gelir.

60