Page 6 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 1.Ünite

1.1.1. Biyoloji ve Canlıların Ortak Özellikleri

Hücresel Yapı

Bütün canlılar birbirinden farklı karakteristik özelliklere sahip olmalarına rağmen her canlı, özel fonksi-
yonlara sahip hücre ya da hücrelerden oluşur. Hücreler, organizmaların canlılık faaliyetlerini gösteren yapısal ve
işlevsel en küçük birimleridir. İki çeşit hücre vardır. Çekirdeği ve zarlı organelleri bulunmayan hücrelere pro-
karyot hücre denir. Bakteriler ve arkeler prokaryot hücreli canlılardır. Çekirdeğe ve zarlı organellere sahip olan
hücrelere ökaryot hücre denir. Öglena, paramesyum, amip, algler, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar ökaryot hüc-
reli canlılardır. Tüm canlı hücrelerin solunum, beslenme, sindirim, boşaltım gibi faaliyetler belli bir düzen içinde
gerçekleşir. Canlıların bazıları tek hücreli bazıları ise çok hücrelidir. Öglena, amip, paramesyum ve bakteri gibi
canlılar tek hücreli olup çıplak gözle görülemez (Görsel 1.8 ve 1.9). Şapkalı mantarlar, bitkiler ve hayvanlar ise
çok hücreli canlılardır ve çıplak gözle görülebilir (Görsel 1.10 ve 1.11).

Görsel 1.8: Tek hücreli Görsel 1.9: Tek hücreli Görsel 1.10: Çok hücreli Görsel 1.11: Çok hücreli
canlılardan bakteri canlılardan amip canlılardan karga canlılardan ahududu

Beslenme

Canlılar büyüyüp gelişmek, yıpranan doku ve organlarını onarmak, enerji elde etmek ve düzenleyici faali-
yetlerini devam ettirebilmek için besin maddelerine ihtiyaç duyar. Kısacası canlılar yaşamlarını sürdürebilmek
için beslenmek zorundadır.
Canlıların bir kısmı yaşadığı ortamdan su, mineral ve karbondioksit gibi inorganik maddeleri alıp güneş
enerjisi veya kimyasal enerjiyi kullanarak ihtiyaç duyduğu organik besini üretir. Bu canlılara üretici (ototrof)
canlılar denir. Bitkiler (tam parazit bitkiler hariç), algler (su yosunları) ve bazı tek hücreli canlılar doğanın üre-
ticileridir (Görsel 1.12). Canlıların diğer bir kısmı ise inorganik maddelerden ihtiyaç duyduğu organik besinleri
üretemez. Besinlerini yaşadıkları ortamdan hazır olarak alır. Bu canlılara tüketici (heterotrof) canlılar denir.
Hayvanlar, mantarlar ve bazı tek hücreli canlılar tüketicidir (Görsel 1.13).

Görsel 1.12: Ototrof canlı (Bambu ağacı) Görsel 1.13: Heterotrof canlı (Beyaz kuyruklu kartal)
Solunum

Canlılar, yaşamsal faaliyetlerini devam ettirebilmek için enerjiye ihtiyaç duyar. Bu enerji, besinlerin hüc-
rede parçalanmasıyla elde edilen ATP (adenozin trifosfat) molekülünden karşılanır. Hücreler ATP’yi hücresel
solunum ile üretir. Bütün canlılar hücresel solunum yapar. Bazı canlılar ATP’yi oksijen kullanarak üretirken
bazıları ise oksijen kullanmadan üretir. Oksijenli solunum, oksijensiz solunum ve fermantasyon olmak üzere üç
çeşit hücresel solunum vardır. Organik besinlerin yapı taşlarından oksijen yardımıyla ATP üretilmesi oksijenli
solunum; oksijen olmaksızın farklı moleküller kullanılarak ATP üretimi oksijensiz solunum olarak adlandırılır.
Elektron taşıma zinciri ve oksijen olmaksızın sınırlı miktarda gerçekleşen ATP üretim şekline ise fermantasyon
denir.
18