Page 7 - Fen Lisesi Biyoloji 9 | 1.Ünite

Boşaltım

Canlılar, hücrelerindeki düzeni korumak amacıyla metabolizma sonucunda oluşan atık mad deleri hücreden
uzaklaştırmak zorundadır. Tek hücreli canlılarda metabolik atıklar, hücre zarı ya da özelleşmiş organeller tara-
fından uzaklaştırılır. Örneğin tatlı sularda yaşayan amip, öglena, paramesyum gibi tek hücreliler vücutlarındaki
fazla suyu kontraktil koful denilen özelleşmiş bir organel yardımıyla dışarı atar. Karbondioksit ve amonyak gibi
atık gazlar ise hücre zarından dışarıya verilir. Gelişmiş yapılı bitkiler; atık maddeleri yaprak dökümü, terleme
(transpirasyon), damlama (gutasyon) ve kökleri yoluyla uzaklaştırır (Görsel 1.14). Omurgalı hayvanlarda böb-
rekler, kandaki zararlı maddeleri süzerek idrarla; akciğerler, kandaki karbondioksiti solunum yoluyla vücuttan
uzaklaştırır (Görsel 1.15). Ayrıca bazı omurgalılarda deri de terleme yoluyla boşaltıma yardımcı olur.

Görsel 1.14: Bitkilerde suyun damlamayla Görsel 1.15: Kandaki zararlı maddelerin atıl-
boşaltımı masını sağlayan memeli hayvan böbreği
Hareket

Canlılar avlanmak, göç etmek, üremek, yavrularını beslemek, ışık ve suya ulaşmak gibi çeşitli nedenlerle
hareket eder. Tek hücreli canlılar; kamçı, sil ve yalancı ayak gibi yapıları yardımıyla yer değiştirme hareketi
yapar (Görsel 1.16). Bitkilerde hareket yer değiştirme şeklinde değil durum değiştirme şeklindedir. Örneğin
ayçiçeğinin güneşe yönelmesi ya da böcekçil bitkinin yaprakları arasına konan böceği yakalaması durum de-
ğiştirmedir (Görsel 1.17). Hayvanlarda ise hareket genellikle yer değiştirme şeklindedir. Hayvanlar hareket için
bacak, kanat, yüzgeç gibi organlarını kullanır (Görsel 1.18).

Görsel 1.16: Öglenanın kamçıyla hareketi Görsel 1.17: Böcekçil bitkinin böceği yaka- Görsel 1.18: Kuşların göç etmesi
laması

Bunları Biliyor musunuz?
Memeli bir hayvan olan çita, saatte 115 km hızla koşabilir. 108 km/saat
hıza ise 3,1 saniyede çıkabilir. Bu sebeple avını yakalamak için yaptığı koşu bir
dakikadan az sürer. Tam hızlarına ulaştıklarında her adımda katettiği mesafe 15
metreye ulaşabilir (Görsel 1.19).
Görsel 1.19: Çita

Gökdoğan kuşu saatte 322 km hıza ulaşabilir. Havadaki sürtünmenin az
olması nedeniyle çita gibi hayvanlardan çok daha hızlı hareket edebilir. Ölçülen
en yüksek hızı ise 389 km/saattir (Görsel 1.20).

Görsel 1.20: Gökdoğan kuşu

Denizlerin en hızlı yüzen balığı ise saatte 110 km kadar hız yapabilen
yelken balığıdır (Görsel 1.21).

http://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/denizlerin-en-hizli-ilk-10-baligi
Görsel 1.21: Yelken balığı

19