Page 52 - Fen Lisesi Fizik 10 | 3.Ünite

3. ÜNİTE

ÜNİTE ÖZETİ

Bir cismin denge konumu etrafında gidip gelme hareketine titreşim
(salınım) denir. Bir kaynağın oluşturduğu titreşim hareketi ile ortama ak-
tarılan enerjiyi, madde aktarımı olmadan başka yere ileten etkiye dal-
ga denir. Yani dalga hareketinde sadece enerji aktarılır, madde aktarımı
veya ortamın ilerlemesi söz konusu değildir. Dalgalar, titreşim doğrultu-
suna göre enine, boyuna ve hem enine hem de boyuna dalgalar; taşıdı-
ğı enerjiye göre mekanik ve elektromanyetik dalgalar olarak sınıflandırılır.
Dalga üzerinde seçilen herhangi bir noktanın dalga hareketi esnasın-
da aynı konumdan aynı yöne doğru ardışık iki geçişi arasındaki süreye
periyot adı verilir. Periyot sadece kaynağa bağlıdır. Dalga üzerinde öz-
deş hareket eden ardışık iki nokta arasındaki uzaklığa dalga boyu adı
verilir. Kaynağın 1 s’de ürettiği λ dalga boyuna sahip dalgaların sayısına
frekans adı verilir. Dalganın tepe noktası ile denge konumu arasındaki
dik uzaklığa genlik denir. Genlik, dalganın enerjisiyle doğru orantılıdır.
Dalganın birim zamanda aldığı yola dalga hızı denir. Dalgaların yayılma
hızı sadece ortamın özelliklerine bağlıdır.
Bir yayın uçlarından tutup gergin duruma getirdiğimizde ve yayın bir
ucuna yakın bir noktadan yay doğrultusunda dik olarak çekip bıraktı-
ğımızda yayda bir sarsıntı oluşur. Yayda oluşan bu kısa süreli sarsıntı-
ya atma denir. Yayın gerginliği ve birim uzunluğunun kütlesi oluşturulan
atmanın hızını etkiler. Gergin yayda ilerleyen atmanın hızının büyüklüğü
gevşek yayda ilerleyen atmanın hızından daha büyüktür. Esnek yaylarda
yayın birim uzunluğunun kütlesi arttıkça yayda ilerleyen atmanın hızı aza-
lır. Yay üzerindeki atma ya da dalgaların bir engele çarparak ya da yayıl-
dığı ortamın sonuna vararak geri dönmesine yansıma denir. Yansımanın
şekli atma ya da dalganın serbest uca ya da sabit uca gelmesine göre
değişir. Sabit veya serbest uca gelen atmalar ile yansıyan atmaların hız,
periyot, frekans, genlik ve genişlikleri aynı kalır. İki atmanın karşılaşması
durumunda ise atmalar bileşke atma adı verilen atmayı oluşturur. Özdeş
olan aynı yönlü iki atma karşılaştığı andan itibaren birbirlerini güçlendirir-
ken zıt yönlü iki atma karşılaştığı andan itibaren birbirlerini sönümlendirir.
Daha sonra birbirinden ayrılan atmalar bütün özelliklerini koruyarak eski
hareket doğrultusunda ilerlemeye devam eder.
Su yüzeyinde değişik kaynaklar tarafından aktarılan enerjinin ortam
boyunca yayılmasıyla elde edilen dalgaya su dalgası denir. Su yüze-
yinde, doğrusal dalga kaynağının suya batırılıp çıkarılmasıyla birbirine
paralel doğrusal dalgalar, noktasal dalga kaynağının suya batırılıp çıka-
rılmasıyla dairesel dalgalar oluşur. Doğrusal engele, engelin normali ile
α açısı yapacak şekilde gelen doğrusal dalgalar, engelin normali ile aynı

178
178