Page 49 - Fen Lisesi Fizik 10 | 3.Ünite

DALGALAR

NELER ÖĞRENDİK?
Ses dalgalarıyla ilgili olarak
bazı kavramlar ve açıklamalar
verilmiştir.
Buna göre
I. Ses kaynaklarını birbirinden
ayırmaya yarayan ve kayna-
ğın kimliği de denilen özel-
liktir.
Görsel 3.57: Sonarla balık avı II. Ses dalgasının pes ya da tiz
olmasını belirleyen özelliktir.
Ses dalgalarının kullanıldığı alanlardan biri de denizciliktir. Sonar III. Bir kaynaktan çıkan ses
adı verilen ve ses dalgalarının bir cisme çarpıp yansıması ilkesine dalgalarının başka bir kay-
göre çalışan bu cihazlar sayesinde deniz altındaki cisimlerin kaç m nağı doğal frekansında yük-
derinlikte ve ne kadar uzunlukta olduğu kolayca tespit edilebilmek- sek genlikle titreştirmesidir.
tedir. Deniz içine gönderilen Görsel 3.57’deki gibi ses dalgaları, katı IV. Diğer bir adı da gürlüktür.
bir cisme çaptıklarında ses dalgalarının bir kısmı yansır ve dalga kay-
nağına geri gelir. Dalganın gidiş ve gelişi arasında geçen zamanla a) Şiddet b) Yükseklik
dalganın hızı çarpılarak alınan yol bulunur. Normal olarak bu değer, c) Rezonans ç) Tını
söz konusu cisme olan uzaklığın iki katıdır. Bu teknoloji, her ne ka-
dar savaşta denizaltıların yerini bulmak amacıyla geliştirilmişse de Verilen kavramları uygun
günümüzde batık gemilerin yerlerini belirleme, balık sürülerinin yerini açıklamalarla eşleştirerek tab-
ve hareket yönlerini saptayabilme ya da deniz dibi haritalarının çıka- loya yerleştiriniz.
rılması vb. amaçlarla kullanılmaktadır. I II III IV
Coğrafyacılar da ses dalgalarının sert yüzeylerden yansımasından
yararlanarak alan haritaları çıkarırlar. Uydular yardımıyla yeryüzüne
gönderilen ses dalgalarının kaynağa geri dönüş süresine bakarak
yükseklik farklılıkları kolayca tespit edilir. Ayrıca sesin farklı madde-
lerde yansıma, soğrulma ve geçiş miktarları kullanılarak deniz, göl NELER ÖĞRENDİK?
ve akarsuların yapıları incelenerek derinlikleri tespit edilir. Aynı yolla Günümüzde birçok alanda
yer altındaki petrol ve doğal gaz yapıları da görüntülenmektedir. Ses ses dalgalarının yansımasından
dalgalarının diğer bir kullanım alanı da endüstridir. Üretimi yapılan yararlanılır.
katı cisimlerde gözle görülmeyen çok küçük delik ve çatlaklar ses
dalgaları yardımıyla anlaşılabilir. Fabrikada üretilen giysilerdeki küçük Buna göre
hatalar ve araç lastiklerindeki çok küçük delikler ses dalgaları kulla- I. Yer altındaki maden yatak-
nılarak tespit edilebilir. ları tespit edilir.
II. Okyanus tabanının haritası
çıkarılır.
3.5. DEPREM DALGASI III. Orman yangınları kısa sü-

Yer kabuğundaki çökme ve kırılmalar nedeniyle ani olarak orta- rede tespit edilir.
ya çıkan titreşimlerin dalgalar hâlinde yayılarak geçtikleri ortamları Verilen olayların hangilerin-
sarsma olayına deprem denir. Üzerinde yaşadığımız ve yaklaşık ka- de ses dalgalarından yararla-
lınlığı 70-80 km olan yer kabuğu, sıcaklığı 2000 C olan erimiş sakız nılır.
o
kıvamındaki bir tabaka (astenosfer tabakası) üzerinde hareket hâ-
lindedir. Katı hâldeki yer kabuğu bir bütün hâlinde olmayıp büyük
plakalar şeklinde parçalıdır. Milyonlarca yıl önce tek parça hâlinden
ayrılıp hareketlenerek farklı bölgelerde tekrar birbiriyle çarpışan bu
plakaların bir kısmı üst üste binmiş durumdadır.
Yer kabuğunu oluşturan levhaların birbirine sürtündükleri, birbir-
lerini sıkıştırdıkları, birbirlerinin üstüne çıktıkları ya da altına girdikleri
levhalar deprem kuşağındaki bölgelerdir.

175