Page 44 - Fen Lisesi Fizik 10 | 3.Ünite

3. ÜNİTE

BİLGİ Sesin Genliği
Ses dalgalarının genliği dalganın taşıdığı enerji ile doğru orantılıdır.
Ses dalgaları kaynaktan çık- Ses dalgalarının genliği kaynaktan uzaklaştıkça azalır. Bir süre sonra
tığında ortamda küresel bir şekil titreşen moleküllerin çarpışma ve sürtünmesinden dolayı ses dal-
alarak her yöne yayılır. Dalgalar gasının genliği dolayısıyla enerjisi o kadar zayıflar ki artık ortamdaki
kaynaktan uzaklaştıkça küresel
yüzeyin alanı da büyür. Ses kay- moleküllerin neden oldukları rastgele sıkışma-genleşme olaylarından
nağından çıkan dalgaların madde- fark edilemez duruma gelir. Bu aşamada dalganın taşıdığı enerji hâlâ
sel ortamda yayılmasına ait bir ke- ortamda bulunmakla beraber ortada ses olarak algılayabileceğimiz
sit Görsel 3.47’de görülmektedir. herhangi bir düzenli titreşim kalmaz. Bunun sebebi dalganın enerjisi-
Belli bir kesitte alınan ses dalgala- nin sürtünmeyle birlikte ısıya dönüşmesidir.
rının kaynaktan uzaklaştıkça daha
büyük alana yayıldıkları görülür. Sesin Frekansı
Görseldeki A ve A , alanları bel- Genel olarak bir saniyedeki dalga sayısını ifade eden frekans, ses
2
1
li bir kesiti alınan ses dalgalarının dalgaları için bir saniyedeki sıkışma ve gevşeme sayısı olarak tanım-
o bölgedeki dalga cephesidir. Şu lanır. İnsan kulağı 20 Hz ile 20 000 Hz frekans aralığındaki sesleri
şekilde ifade edilebilir: A > A dir. algılayabilir. 20 Hz’in altındaki infrasonik ses dalgaları ile 20 000 Hz’in
1
2
üstündeki ultrasonik ses dalgaları insan kulağı tarafından algılana-
mazken bazı hayvan türleri bu sesleri algılayabilir.
A Bir ses dalgasının frekansı, ses perdesini yani sesin “tiz” veya
1
“pes” olarak sınıflandırılmasını sağlayan önemli bir özelliktir. İnce
sesler tiz, kalın sesler ise pes olarak bilinir. Sesin frekansı ve oluştur-
A
duğu basınç aynı zamanda yüksekliğini de belirler. Frekans arttıkça
2
sesin yüksekliği de artar. İnce sesin frekans ve yüksekliği fazla, kalın
Ses kaynağı
sesin frekans ve yüksekliği daha düşüktür.
Sivrisinekler kendi cinsleriyle haberleşmeyi ortalama saniyede
600 kez kanat çırparak gerçekleştirir. Sivrisinek kanatlarını çırparken
hava moleküllerini titreştirerek ince bir ses dalgası yayar. Özellikle
yaz gecelerinde uykumuzu kaçıran bu kanat çırpma sesi duyulabilir
Görsel 3.47: Ses dalgası
bölgedeki yüksek frekanslı bir sestir. Bu tür seslere vızıltı adı verilir.
Benzer şekilde arıların çıkardıkları kanat çırpma sesleri ve çok yük-
sek hızlarla dönen metallerin
çıkardığı sesler de vızıltı gru-
buna girer.
Yüksekten akan bir şela-
lenin çıkardığı ses veya rüz-
gârın boş bir tünelden ya da
kanaldan geçişinde çıkardığı
ses ise kulağımıza boğuk bir
ses dalgası şeklinde gelir.
Benzer bir ses dalgası sa-
niyede yaklaşık 110 ile 230
Görsel 3.48: Arı kovanı
kez kanat çırpan bal arı-
larının bulunduğu Görsel 3.48’deki kovanlardan gelir. Uğuldama
olarak adlandırılan bu ses dalgaları duyulabilir bölgedeki düşük fre-
kanslı ses dalgalarıdır.
Sesin Şiddeti

Ses dalgasının yayılma doğrultusuna dik 1m lik yüzeyden 1 s’de
2
geçirdiği enerji miktarına o ses dalgasının şiddeti denir. Ses şid-
detine gürlük de denir. Sesin şiddeti, kaynaktan uzaklaştıkça uzak-
lığın karesi ile ters orantılı olarak azalır. Bunun nedeni ses dalgaları-
nın kaynaktan uzaklaşırken dalga cephesinin giderek büyümesidir.
Böylece birim yüzeye düşen enerji miktarı azalır.

170