Page 43 - Fen Lisesi Fizik 10 | 3.Ünite

DALGALAR

Görsel 3.45’te hava ortamında ilerleyen ses dalgasının oluştur- MERAKLISINA
duğu basınç değişimleri gösterilmiştir. Yüksek basınç ifadesi hava
atomlarının sıkışma bölgesini, alçak basınç ise gevşeme bölgesini ifa-
de eder. İnsan kulağı havadaki bu basınç değişimlerini algılayabilecek
yapıdadır. Kulak kanalına giren ses dalgaları, kulak zarına çarparak
değişken bir basınç oluşturur. Kulak zarı, değişken basınç etkisiyle
titreşir ve dalga hareketini orta kulak kemiklerine sonrasında da iç ku-
lağa ulaştırır. Böylece duyma adını verdiğimiz olay gerçekleşir.

Yüksek Atmosfer basıncı
basınç Alçak
basınç
Görsel 3.46: Kendi ses kaydını
dinleyen kişi
Gevşeme Sıkışma
Görsel 3.46’daki gibi insanlar
kendi ses kaydını dinlediğinde
çoğunlukla duyduğu sesten ra-
hatsız olur ve kayıttaki sesin kendi
sesine benzemediğini düşünür-
Hava moleküllerinin Ses dalgasının
titreşim hareketi ilerleme doğrultusu ler. Çünkü insan kendi sesini iki
şekilde algılar. Konuşulduğunda
Görsel 3.45: Ses dalgalarının basınç farkı oluşturması oluşan ses dalgaları diğer dış kay-
naklı sesler gibi havada yayılırken
Mikrofon ve hoparlörlerin çalışma sistemleri de basınç farklılığı il- kulağa ulaşır ve kokleadaki tüy
kesine göre oluşturulmuştur. Mikrofonun önünde bulunan ince zar hücreleri tarafından algılanır. An-
cak ses dalgalarını oluşturan ses
dışarıdan gelen havanın uyguladığı basınca göre farklı genlikte titreşir. telleri titreştiğinde bu titreşimler
Bu titreşim, mikrofon içinde elektrik akımına dönüştürülerek elektronik boyun ve baştaki kemikler tara-
düzeneklerle yükseltilip hoparlöre aktarılır. Farklı şiddetlerdeki elektrik fından da iletilir. Kokleaya ulaşan
sinyallerini alan hoparlörün ince zarı da yine farklı genlikte titreşerek bu bu titreşimlerin frekansı havada
akımı ses dalgalarına dönüştürür. yayılan sesin frekansından daha
Sesin hava atomlarının titreşimiyle yayıldığı ve titreşimlerin dalga düşüktür. İnsanlar kendi seslerini
bu iki farklı yoldan ulaşan ses dal-
uzunluğuna göre azalıp çoğaldığını gözlem ve deneyler yaparak açık- galarının birleşimi şeklinde algılar.
layan ilk bilim insanı Farabi'dir (870-950). Bu bilgiden yola çıkarak ud Ses kayıt cihazları, sadece
ve kanun gibi bazı musiki aletlerinin yapımında geçerli olan temel ku- havada yayılan ses dalgalarını
ralları açıklamıştır. algıladığı için sesin vücut içinde
iletilen bileşeni duyulmamış olur.
Dışarıdan gelen sesleri engelleyen
Sesin Hızı kulaklıklar takıldığında ise insanlar
Diğer dalga türlerinde olduğu gibi ses dalgalarının da frekans, pe- sadece kendi iç sesini algılar.
riyot, genlik ve hız gibi büyüklükleri bulunur. Ses dalgalarının hızı, sabit (www.bilimgenc.tubitak.gov.tr.)
olmayıp içinde yayıldığı ortamın esnekliğine ve yoğunluğuna göre de-
ğişir. Aynı zamanda ortamın sıcaklığı da ses dalgalarının hızını değiş-
tirir. Genel olarak katı maddeler, sıvı ve gazlara göre hem daha esnek
hem de yoğun maddelerdir. Bu nedenle ses, en hızlı katılarda sonra
sıvılarda ve en yavaş gaz ortamında yayılır. Çok uzaklardaki bir trenin
sesini havada duyamazken kulağımızı raylara dayadığımızda trenin
raylarda oluşturduğu titreşimini net duymamızın nedeni rayların trenin
hareketinden oluşan ses dalgalarını havadan çok daha hızlı iletmesi-
dir. Yan odada çalan müziğin sesini kulağımızı duvara dayadığımızda
daha iyi duymamızın nedeni de aynıdır.
Ses dalgaları, çelikte 20 C’de 5941 m/s hızla yayılırken 20 C
o
o
deki suda 1482 m/s, 0 C suda ise 1402 m/s hızla yol alır. 20 C sı-
o
o
caklıktaki havada ise yayılma hızı 344 m/s’dir. Verilen değerlerden de
anlaşılacağı gibi ses dalgalarının aynı ortamdaki hızı sıcaklıkla da doğ-
ru orantılıdır.

169